„Постојат многу докази дека тие учествувале во Сребреница. Има фотографии, има сè“, вели Мунира Субашиќ, одговарајќи на прашањето на Радио Слободна Европа дали волонтери од Грција биле присутни во овој град во јули 1995 година.
Во геноцидот ги загуби синот и сопругот, а денес е претседател на Здружението „Мајки на енклавите Сребреница и Жепа“. Телото на нејзиниот син Нермин, никогаш не било пронајдено, туку само две коски, кои ги закопала во Поточари, каде што има повеќе од 6.000 постхумно погребани жртви на геноцидот во Сребреница.
Грчки волонтери, членови на локалната неонацистичка партија „Златна зора“, никогаш не одговарале пред лицето на правдата за она што се случи во Сребреница пред четвртина век, откако Војската на Република Српска, ВРС, ја окупираше тогаш заштитената зона на Обединетите нации.
По геноцидот, една улица во Сребреница беше именувана
по Грција
„Имаше име на улица во Сребреница, „Грчко пријателство“. Сега е укината и старото име е вратено“, вели Нура Беговиќ, член на Здружението на жени од Сребреница. Нура во геноцидот изгуби 16 членови на нејзиното потесно семејство.
Собранието на Сребреница, тогаш во моноетнички состав, ја именуваше улицата „Грчко пријателство“ во 1996 година, а четири години подоцна, во 2000 година, беше обновено предвоеното име „Реуф Селманагиќ Црни“.
Врховниот суд ја потврди делумната одговорност на Холандија за Сребреница
Здружението на жртви на геноцидот во Сребреница во БиХ планира да ги тужи грчките доброволци, пред се членовите на неонацистичката партија „Златна зора“, која Грција ја прогласи за криминална организација и кои се бореа на страната на Војската на Република Српска во војната во БиХ.
„Ќе видиме кога ќе ги тужиме и дали сме подготвени да ги тужиме“, објасни Мунира Субашиќ за РСЕ. Војската на Република Српска ја освои Сребреница на 11 јули 1995 година.
Преживеаните од Сребреница велат дека поради страв и паника, тие денови не обрнувале внимание какви биле војниците, освен припадниците на Војската на РС. „Не можев да го познам ниту соседот, а камоли грчки војник. Сите беа во иста униформа, сите беа исти. Некои зборуваа странски јазици“, вели Мунира Субашиќ.
Ниту Шехида Абдурахмановиќ, која го преживеа геноцидот во Сребреница, не ги виде грчките доброволци, но од другите жители на Сребреница слушна дека тие се на позиции низ градот. За нивното доаѓање дознала од момците кои, пред падот на Сребреница, отишле да копаат ровови и пронашле документи што им припаѓале на грчки граѓани.
„Ми рекоа, тие во тоа време беа деца, кои отидоа да копаат ровови и на некои стражи во 95-та година, за да не влезе српската војска во градот. Слушнав од тие момци дека наоѓале такви личните карти. За жал, сите тие сега се во Меморијалниот центар и не можат да сведочат за тоа“, вели Абдурахмановиќ.
Каде се бореа грчките доброволци во БиХ?
Хикмет Карчиќ, по професија адвокат, истражувач на геноцидот, со години собира информации за учество на грчки доброволци во војната во Босна и Херцеговина. Според него, нема официјални информации за бројот на грчки граѓани кои биле припадници на Војската на Република Српска.
„Тој број е меѓу 150 и 300 грчки граѓани, кои беа членови на Војската на Република Српска во различни формати. Тие првично дојдоа во 1993 година. Тие беа членови на разни бригади и специјални единици на Војската на Република Српска, а во март 1995 година беше формирана специјална единица директно од генералот Ратко Младиќ, наречена „Грчка доброволна гарда“ стационирана во Власеница и која учествуваше во операцијата „Криваја '95“, односно во геноцидот во Сребреница“, вели Карчиќ.
Власеница е оддалечена педесетина километри од Сребреница и околу деведесет километри од Сараево. Карчиќ наведува дека грчки волонтери се бореле во околината на главниот град на Босна и Херцеговина од 1993 година. За време на судењето на Радован Караџиќ, осуден за геноцид во Сребреница, пред Хашкиот трибунал, Звонко Бајагиќ, кој пред војната беше претприемач и претседател на црковниот одбор во Власеница, сведочеше пред војната.
За време на војната, тој беше близок пријател на Караџиќ, како и на командантот на Генералштабот на Војската на РС, Ратко Младиќ. Како сведок на одбраната, во јули 2013 година, Бајагиќ потврди дека на 13 јули 1995 година бил во Сребреница со двајца грчки доброволци во „Бригадата Власеница“.
„Во самата Власеница имаше околу сто луѓе, а во самата операција „Криваја“ во 1995 година неколку десетици. Бројот е околу 15 до 30 лица кои директно учествуваа во операциите на раздвојување жени во Поточари на местата за ецзекуции низ Подриње во тој период во јули 1995 година“, наведува Хикмет Карчиќ, додавајќи дека за сето тоа постојат докази.
Комшиќ: српските власти премолчно го поддржуваат геноцидот во Сребреница
„Имаме фотографии и докази за влегувањето во Сребреница во јули 95 година, потоа слики на некои членови подоцна примајќи одликувања од Радован Караџиќ. Мислам по Нова Година 1996 година има многу интересна фотографија некаде над Власеница на пат кон Сребреница, на која неколку членови на Грчката доброволна гарда прават нацистички поздрав над Власеница. Се разбира, тие беа членови, како што се испостави, во Златна зора, неонацистичка организација која во тоа време беше многу мала, маргинална група, и не сите членови на грчката доброволна гарда беа членови на Златна зора, но таа група што учествуваше во Сребреница беше“, посочува Карчиќ.
На дваесетгодишнината од геноцидот во Сребреница, грчката невладина организација XVY Contagion започна истрага за директното учество на грчки волонтери. Таа ги објави нивните идентитети, снимки и други докази за нивното учество во настаните од јули 1995 година.
Кои се членовите на „Златна зора“?
„Златна зора“ беше мала полу-тајна неонацистичка група основана во 1980-тите, а потоа и целосно маргинална партија. Таа се зголеми за време на финансиската криза во Грција 2010-2018 година, освојувајќи места во парламентот на четири избори. Таа беше трета по големина грчка политичка партија.
Членовите на „Златна зора“ беа познати и по антиимигрантските протести, а исто така се спротивставија на промената на името на Македонија. По митингот околу договорот меѓу Грција и Македонија, во кој беа повредени 25 полицајци, грчкиот премиер ги обвини „екстремистичките елементи и припадниците на Златна зора“ за судирите. ѓ
На 22 октомври 2020 година, Грчкиот суд донесе одлука раководството на крајно неонацистичката Златна зора да ја одлежи казната, веднаш по изрекувањето на пресудата, и покрај правото на жалба. Лидерот на таа распуштена партија, Никос Михалоjакос и уште петмина поранешни пратеници, вклучувајќи го и бегалецот Христос Папас, беа осудени на 13 години затвор, а една на 10 години за водење криминална организација.
Потрагата по Папас
Се верува дека Папас успеал да избега од Грција во октомври минатата година, кога беше осуден на 13 години затвор. Единаесет поранешни пратеници на „Златна зора“, осудени само за учество во криминална организација, добија затворски казни од пет до седум години затвор и го чекаат исходот на жалбената постапка со ограничувања на нивното ослободување. Други седум осудени лица, соработници на поранешната партија, се на слобода под истите услови се додека не заврши жалбената постапка.
Активисти со протест бараат осудителна пресуда за Златна Зора
Петгодишното судење на 68 обвинети беше за низа злосторства, вклучително и групно убиство со ножеви на левиот грчки рап-пејач Павлос Фисас во 2013 година и за физички напади врз египетски рибари и лево ориентирани активисти. „Златна зора“ има пријателски врски со десничарите во Србија. Еден од музичките бендови кои слободно го промовираат нацизмот во Србија, Сораб 28, во 2014 година, ја објави песната „Слобода за Златна зора“, повикувајќи се на грчката „Златна зора“.
Немаше грчко извинување до Босна и Херцеговина
За време на војната во Босна и Херцеговина, вели Карчиќ, во Грција постоел политички консензус во кој „и владејачката партија и опозицијата сметале дека Србите се загрозени во Босна и Херцеговина“. „Тоа беше општа еуфорија во времето кога оние момци кои влегоа во војна во Босна се сметаа за еден вид херои. Ниту владејачката партија, ниту опозицијата не видоа ништо лошо во тоа. Грчката влада подоцна го смени ставот по падот на Милошевиќ. Тогаш тие целосно ја свртеа својата приказна“, објаснува Карчиќ за РСЕ.
Како што истакнува тој, фотографии од бојното поле сè уште можат да се најдат на профилите на Фејсбук на одредени поранешни припадници на грчката доброволна гарда кои тоа јавно го објавуваат. Карчиќ додава дека Грција никогаш не и се извинила јавно на Босна и Херцеговина за учеството на нејзините граѓани во војната во БиХ.
Тужби пред грчкото судство?
Мурат Тахировиќ, претседател на Здружението на жртви и сведоци на геноцид во БиХ, за РСЕ изјави дека во 2015 година имале посета на грчко здружение кое побара соработка и информации за учество на грчки волонтери во Сребреница во 1995 година. Според Тахировиќ, до таа соработка не дошло.
Тахировиќ исто така наведува дека невладината организација ги замолила преживеаните од Сребреница да им помогнат да најдат сведоци и да најдат документација поврзана со учеството на „Златна зора“ во геноцидот во Сребреница.
Хикмет Карчиќ наведува дека во 2005 година, на десетгодишнината од геноцидот во Сребреница, Грција, започнала парламентарна истрага за учество на грчки доброволци во војната во БиХ, но, како што тврди Карчиќ, „немало конкретни резултати“.
За геноцидот повеќе од 700 години затвор досега
За геноцид, злосторства против човештвото и други злосторства извршени во Сребреница во јули 1995 година, Хашкиот трибунал, Судот на Босна и Херцеговина и судовите во Србија и Хрватска досега осудија вкупно 47 лица на повеќе од 700 години затвор, како и четири доживотни казни (од кои едната е неважечка).
Првата пресуда за геноцидот во Сребреница пред Хашкиот трибунал му беше изречена во 2001 година на генералот на Војската на Република Српска), Радислав Крстиќ, кој беше осуден на 46 години затвор. Казната подоцна беше намалена на 35 години затвор. Во првостепената пресуда, воениот командант на ВРС Ратко Младиќ беше осуден во 2017 година на доживотен затвор за геноцид и злосторства против човештвото.
Во 2019 година, Апелациониот совет на Меѓународниот кривичен трибунал за поранешниот Хашки трибунал, правен наследник на Хашкиот трибунал, го осуди поранешниот претседател на Република Српска и врховен командант на ВРС, Радован Караџиќ на доживотен затвор.
Поранешните офицери на ВРС, потполковник Вујадин Поповиќ и полковник Љубиша Беара, како и Здравко Толимир, помошник командант за разузнавачки и безбедносни работи на Главниот штаб на ВРС, исто така беа осудени на доживотен затвор за геноцид врз Бошњаците во Сребреница.
Во геноцидот во Сребреница, од 13 до 19 јули 1995 година, беа убиени 8.372 мажи Бошњаци. Во јануари 2007 година, Меѓународниот кривичен трибунал за поранешна Југославија ги опиша активностите на Војската на Република Српска во Сребреница како геноцид.
Во Сребреница и околните општини беа ексхумирани 94 масовни гробници, а беа идентификувани останките на повеќе од 6.900 жртви. Досега, остатоците на 6.610 пронајдени и идентификувани жртви на геноцид се погребани во Меморијалниот центар Поточари. По повеќе од 1.000 се уште се трага.
