Откако кинескиот претседател Си Џинпинг ја промовираше во 2013 година, иницијативата на Пекинг „Појас и пат“ (БРИ), насочи стотици милијарди долари во странска инфраструктура, зголемувајќи ја трговијата и отварајќи ѝ го патот на Кина да воспостави политички и економски врски низ целиот свет.
Големиот потфат - кој Си го нарече „проект на векот“ - стана столб на кинеската надворешна политика и стратешка алатка за Пекинг, бидејќи ги продлабочи партнерствата и го зголеми кинеското влијание во тој процес. „Појас и пат“ оттогаш е поддржан од меѓународни организации и повеќе од 150 земји - вклучително и многу на Запад, проширувајќи се од пристаништа, нафтоводи и патишта, вклучително и дигитална технологија, здравствена заштита и зелена енергија. Како и да е, комбинацијата на растечко разочарување меѓу партнерските земји со новите проекти, просторот за поголеми инвестиции и зголемено вознемирување во однос на стратешките импликации на БРИ, можеби ја отвори вратата за алтернатива.
Пред јунскиот самит на Групата седум (Г7) во Велика Британија, американскиот претседател Џо Бајден му предложи на британскиот премиер Борис Џонсон воспоставување на инфраструктурен план предводен од Западот, кој би бил ривал на кинескиот БРИ.
"Постои вистинска можност во моментов. Глобалната потреба за инвестирање во инфраструктурата е далеку поголема од способноста на секоја земја да ја исполни", изјави за РСЕ Џонатан Хилман, директор на Азискиот проект за повторно поврзување во Центарот за стратешки и меѓународни студии (ЦСИС).
„Дури и најголемите проценки на БРИ нема да ги задоволат светските потреби“.
Кина ќе биде истакната на агендата на самитот на Г7, од 11 до 13 јуни, на кој ќе се соберат традиционалните членови на групата: Канада, Франција, Германија, Италија, Јапонија, Велика Британија и САД, како и претставници на Австралија, Индија и Јужна Кореја. Формирањето алтернатива на БРИ може да се најде во поостриот фокус, бидејќи Бајден продолжува со плановите за воспоставување сојуз на демократии за да се спротивстави на растечкото влијание на Кина.
Бајден во март рече дека ќе спречи Кина да ги престигне Соединетите држави и да стане „најмоќната земја во светот“, а неговата администрација ги претстави плановите за зајакнување на соработката со нејзините сојузници. Европската унија (ЕУ) и Индија веќе потпишаа партнерство за поврзување на 8 мај, насочено кон зголемување на соработката за дигитална и реална инфраструктура, со акцент на зајакнување на регулаторните стандарди за новите технологии.
Хилман рече дека е вистинското време за напредните економии да понудат алтернативи на БРИ што можат да се фокусираат на обезбедување поголема транспарентност за повисок квалитет на проекти низ светот во развој. Со своите комбинирани ресурси и растечката координација меѓу сојузниците за тоа како да се пристапи кон развојот, особено Брисел и Вашингтон, западните инфраструктурни планови може да добијат стимул што им недостасуваше до неодамна.
„Соединетите држави сега се многу порамнети со своите европски партнери кога станува збор за еколошки прашања, а тоа создава повеќе можности за соработка“, рече Хилман и додаде дека „зад овие разговори се крие голема тежина и самодоверба што претходно ги немаше“.
Деловни можности
Тековниот поттик доаѓа во време кога земјите во развој се борат со економските притисоци што ги носи пандемијата и фактот дека брендот БРИ е извалкан со контроверзии.
Светска банка соопшти дека КОВИД-19 ќе ја турне светската економија во најтешка рецесија од Втората светска војна и дека потребите на инфраструктурата во светот - проценети на 94 трилиони долари во следните две децении - сè уште не се исполнети.
Во последниве години, БРИ беше поткопуван од прашања во врска со комерцијалната вредност на многу нејзини проекти, зголемената загриженост за матните практики за позајмување и загриженоста дека иницијативата ќе биде алатка за кинеска контрола.
Во април, Црна Гора побара помош од Европската унија за отплата на кинескиот заем од една милијарда долари за тековниот проект за автомобили. Загриженоста околу долгот и транспарентноста се појави и во мај кога Унгарија објави заем од 1,5 милијарди долари за изградба на кинески универзитет. Ова следеше по контроверзниот потег на владата во април 2020 година да ги чува сите детали како тајна во вредност од 1,9 милијарди долари позајмени од Кина за железнички проект што ги поврзува Будимпешта и Белград.
Одредбите од договорот за проектите „Појас и пат“, кои неодамна беа објавени во студија на 100 кинески договори спроведена од Центарот за глобален развој, се покажа дека содржат ограничувачки барања за доверливост и клаузули кои можат да им овозможат на кинеските субјекти да влијаат врз политиката на земјите должнички.
„Сјајот сега исчезна од„ Појаст и пат “, изјави за РСЕ Тереза Фалон, директор на Центарот за руски, европски и азиски студии во Брисел. Таа вели дека „ставовите кон Кина стануваат посилни и ова е шанса Европа да започне стратешки да размислува за сопственото соседство и пошироко“.
За условите како би можела да изгледа западната алтернатива сè уште се расправа, но најверојатно ќе се направат напори да се надградат минатите договори и да се потпрат на комбинација на јавни и приватни фондови. Европската унија започна план за поврзување во 2018 година и потпиша договор со Јапонија во 2019 година во она што поранешниот јапонски премиер Шинзо Абе го нарече „одржливи врски засновани на правила од Индо-Пацифик до Западен Балкан и Африка“. Соединетите држави исто така го усвоија Законот за градење во 2018 година, кој има за цел да ги поттикне инвестициите на приватниот сектор во земјите во развој, а исто така ја лансираше мрежата Blue Dot со Јапонија и Австралија во 2019 година како начин да ги исполнат стандардите за инфраструктурни проекти.
Сепак, ниту една од иницијативите не даде многу во однос на конкретни резултати, што предизвика загриженост дека Западот не е во можност да понуди вистинска алтернатива на економската визија изнесена од кинескиот претседател Си.
Според Фалон, западните земји не треба да се фокусираат на совпаѓање на Пекинг во однос на финансирањето, туку треба да користат стимулации за инфраструктура за да помогнат во ширењето на повисоките стандарди за имплементација на проектот и да се интегрира поголема транспарентност во договорите за преговори.
„Едноставното присуство на теренот веќе го зголемува своето влијание во Кина принудувајќи ја да го подобри понуденото и да биде потранспарентен за да може да се натпреварува“, рече Фалон.
Проектни „крпеници“
Иако напорите да се дојде до алтернативите за „Појас и пат“ земаат замав, тие исто така се соочуваат со зголемени пречки. Западните земји во моментов немаат централизирана точка за координирање на партнерства во инфраструктурата. Затоа, тешко дека ќе се реализира единствена иницијатива за ривалство на „Појас и пат“. Наместо тоа, велат аналитичарите, сите идни западни иницијативи веројатно ќе останат мешавина на засебни, но координирани проекти меѓу различни играчи како што се САД, Европската унија, Јапонија и Индија.
„Политичкиот интерес за ова се поместува, но всушност составувањето алтернатива и покажувањето како изгледа, сè уште не е развиено“, изјави за РСЕ Ендру Смол, соработник на германскиот Маршалов фонд во Берлин.
„Беше доволно тешко за системот на секоја земја да го стори тоа сам, а камоли да ги натера сите да соработуваат и да се координираат заедно“, рече тој.
Друга потенцијална пречка е финансирањето. Иако јавните институции на Г7 можат да интервенираат за да обезбедат финансирање, голема количина на финансирање треба да дојде од приватниот сектор, кој традиционално не сакаше да се вклучи во големи инфраструктурни проекти. Покрај тоа, многу играчи се исто така претпазливи за воспоставување иницијативи што може да се сметаат за директни ривали на „Појас и пат“ или што било што може да се смета како сојуз против Кина.
Наместо тоа, рече Даниел Маркеј, професор на Универзитетот Џон Хопкинс и поранешен службеник на Стејт департментот, секоја идна алтернатива треба да бара воспоставување партнерство засновано врз заеднички стандарди и норми.
Растот на кинеските домашни технолошки компании преку „Појас и пат“ им овозможи да заземат доминантна позиција низ целиот свет и на тој начин Пекинг да постави стандарди за многу технологии од следната генерација. Маркеј рече дека секоја алтернативна иницијатива треба да се фокусира на клучните сектори, наместо едноставно да инвестира широко во инфраструктурата.
„Наместо да се прави директен одговор на „Појас и пат “, пристапот на Вашингтон треба „да игра“ на силата на Соединетите држави и нивните сојузници, а не да се обидува да ја победи Кина во нејзините игри или дома“, рече Маркеј.
