Заедничката иницијатива на трите земји од Западен Балкан се почесто го споменува Пекинг како своја шанса. Од друга страна, Западот, како и некои соседи, не гледаат позитивно на оваа тенденција.
„За секое шише вино што го произведуваме оди во Кина“, беа зборовите на претседателот на Србија, Александар Вучиќ, на 2 април на саемот за вино во Италија, како дел од заедничкиот настап на винариите од земјите од регионалниот Отворен Балкан.
Отворен Балкан е основан во 2019 година од Србија, Албанија и Северна Македонија како Мини Шенген, со цел да се воспостави слободен проток на луѓе, стоки, услуги и капитал. Во 2021 година, иницијативата го промени своето име во Отворен Балкан.
„Кога ќе дојдат Кинезите...“
На настанот на 2 април, претседателот на Србија најави дека Србија до крајот на годинава ќе го потпише Договорот за слободна трговија со Кина. Договорот за слободна трговија подразбира одреден број производи да се извезуваат и увезуваат без царина. Министерот за внатрешна и надворешна трговија на Србија, Томислав Момировиќ, истиот ден најави дека ќе ја посети Кина во врска со договорот.
„Тоа е стратешка работа која ќе ја промени перспективата на сите инвеститори, ќе го отвориме најголемиот пазар во светот за домашни вина, за да можат винарите да продаваат во Кина како во Србија, но ќе се отвори и сите Кинези кои ќе дојдат во Србија - ќе знаат каде доаѓаат“, рече Момировиќ.
Поради соработката со Кина, Србија се најде под лупата на Европската унија (ЕУ), кон чие членство се стреми, а предупредувањата од САД дојдоа до официјален Белград поради соработката меѓу Србија и Кина во областа на одбраната.
Прашања без одговор
Стефан Владисављев од невладиниот белградски Фонд за политичка извонредност изјави за Радио Слободна Европа (РСЕ) дека иницијативата Отворен Балкан може да доведе до создавање заеднички пазар кој би можел да извезува стоки во Кина.
Министерството за трговија и Стопанската комора на Србија не одговорија на прашањата на РСЕ за влијанието на најавениот Договор со Кина врз Отворен Балкан, ниту за кои производи може да се очекува укинување на царините откако Србија и Кина ќе го потпишат Договорот за слободна трговија.
„Меката моќ“ на Кина во Македонија
Кога станува збор за соработката на друга членка на Отворен Балкан со Кина, Северна Македонија, студијата за кинеското присуство и влијание во регионот на невладиниот Дигитален форензички центар (ДФЦ) од Подгорица од март, наведува дека Пекинг почнал да инвестира силно на почетокот на втората деценија на 21 век во таа земја.
Во извештајот се наведува дека кинеското влијание во Северна Македонија станува се посилно преку „меката моќ“ на Кина, како и дека вредноста на 15 кинески проекти во таа земја е околу 650 милиони евра.
Според овој извештај, Албанија е, веднаш до Косово, земја од Западен Балкан каде Кина има најслабо влијание. Меѓутоа, во 2022 година Албанија го укина визниот режим за кинеските граѓани.
Што значат најавите на средбата на Отворен Балкан?
Стефан Владисављев смета дека Отворен Балкан сè уште не е доволно „систематизиран и институционализиран“ за државите да можат да организираат заеднички настап на кинескиот пазар.
„Но, потенцијалното влијание на таков договор (со Кина, н.з.) постои“, вели тој.
Според него, ваквата соработка носи ризици бидејќи сите три земји-членки на Отворен Балкан се кандидати за членство во ЕУ.
„Ова може да го оптоварува процесот на преговарање и усогласување на економските политики бидејќи ЕУ како таква нема договор за слободна трговија со Кина“, рече Владисављев, и потсети дека Србија мора да го раскине Договорот за слободна трговија со Кина во моментот кога ќе влезе во ЕУ.
Соработката на земјите од Отворен Балкан на кинескиот пазар беше спомната и во јули 2022 година. Тогашната српска министерка за туризам Татјана Матиќ изјави дека заедничките настапи на Србија и Албанија на далечните пазари како Кина значително ќе придонесат за зголемување на бројот на пристигнувања на туристи во регионот.
Што добива Србија од Договорот за слободна трговија со Кина?
Надлежните во Србија сметаат дека српската економија добива многу со склучување договор со Кина.
„Со овој договор - небото е граница за српската економија“, напиша српската премиерка Ана Брнабиќ на Твитер во февруари 2022 година.
Истиот месец, српскиот претседател Александар Вучиќ оцени дека договорот за слободна трговија, освен што ќе им значи на српските извозници, земјоделски производители, преработувачи, како и на ИТ секторот, ќе привлече и нови инвестиции во Србија.
Од јули 2022 година, министерот за финансии на Србија, Синиша Мали, претседава со Работната група за подготовка на Нацрт-договорот за слободна трговија со Кина. Тој во јули 2022 година рече дека Кина е „најважниот трговски партнер на Србија во Азија и со неа размената на стоки бележи постојан раст“.
Обемот на увозот од Кина, инаку, е поголем од извозот од Србија во Кина. Обемот на увоз на стоки од Кина е околу пет милијарди долари, додека обемот на извозот од Србија во Кина е околу 1,2 милијарди долари.
Зошто придобивката од српскиот извоз во Кина е минимална?
Стефан Владисављев од невладиниот белградски Фонд за политичка извонредност вели дека капацитетот на српската економија да извезува и да биде конкурентен на кинескиот пазар „не е на задоволително ниво“.
„Преку одреден тип билатерална соработка и преку учество на компании од Србија на некои саеми се направи обид да се заземе место на кинескиот пазар, а можеме да видиме, според постоечките бројки, дека не беше толку успешен. како што сакаа носителите на одлуки“, нагласува Владисављев.
Тој смета дека Србија, според претходните изјави на функционерите, својата шанса ја гледа во извозот на земјоделски стоки. Сепак, овие производи не се меѓу првите пет извезени од Србија во 2022 година.
Според податоците на Републичкиот завод за статистика, Србија во 2022 година најмногу извезувала бакарни руди и концентрати, бакарни катоди и дрво во Кина.
Владисављев вели дека овие податоци предизвикуваат загриженост дека целиот Договор за слободна трговија со Кина се потпишува за да се олесни извозот на стоки кои произлегуваат од работата на кинеската компанија Жиѓин, која експлоатира бакар, злато и други руди во источна Србија.
Придобивката од таквиот извоз е минимална бидејќи профитот од тој извоз го прават кинески компании“, објасни Владисављев и оцени и дека Србија тоа го „добива“ само преку даноци на приходите на компанијата.
Котли и климатизери од Кина во Србија
Србија во 2022 година најмногу увезувала котли, паметни телефони, машини и уреди за климатизација од Кина.
Владисављев вели дека по потпишувањето на Договорот со Кина може да се очекува само продолжување на постоечките трендови.
„Доколку има одреден пораст на извозот, сосема е сигурно дека ќе има пораст и на нивото на увозот, така што оваа разлика ќе остане приближно иста“, вели тој.
Кога станува збор за надворешно-трговски партнери, во февруари, според податоците на Републичкиот завод за статистика, Србија најмногу извезувала во Германија, Италија, Унгарија, Босна и Херцеговина и Романија.
Меѓу земјите од кои Србија најмногу увезува се Германија, Кина, Руската Федерација, Италија и Турција.
Соработка и увоз на „спорна“ кинеска технологија
Стефан Владисављев посочи и „дека дали Србија ќе увезе повеќе кинеска технологија по потпишувањето на Договорот е политичка, а не само економска одлука“.
„Со постигнувањето на ваков вид соработка, вие испраќате порака дека ја гледате Кина како стратешки партнер, тоа не претставува дефинитивен проблем за ЕУ, туку за САД“, вели тој.
Владисављев, исто така, предупреди дека поголемата изложеност на кинески технологии значи дека компаниите од таа земја преку нивната инфраструктура имаат можност да собираат поголемо ниво на податоци.
„Тогаш, постои потенцијална можност Кинеската (владејачката, н.з.) Комунистичката партија да испрати наредба до тие компании да им ги дадат тие информации“, рече Владисављев.
Прашањето за користење на кинеската технологија во неколку наврати беше покренато во Србија.
Еден од проектите што го привлече вниманието на јавноста е „Безбеден град“ што Србија го договори со Хуавеј во 2017 година. Проектот овозможува, според спецификацијата на Хуавеј, препознавање на лицата на граѓаните и вкрстување со фотографии кои ги поседува МВР, а со тоа и идентификација на граѓаните. Оваа технологија се смета за контроверзна на Запад од гледна точка на човековите права и приватноста на граѓаните.
Инаку, Хуавеј е еден од најголемите производители на паметни телефони и мрежна опрема во светот. Соединетите Држави воведоа санкции за оваа компанија во 2019 година, тврдејќи дека таа претставува безбедносна закана поради нејзините врски со кинеската влада. Оваа компанија е осомничена дека ѝ овозможила на Кина пристап до податоците на други земји.
Претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен, на 30 март рече дека компаниите во Кина се обврзани да помагаат во операциите на државата за собирање разузнавачки информации. Таа рече дека „не е изводливо да се ослободиме од Кина, но дека е од витално значење да се фокусираме на намалување на ризиците што тие ги претставуваат за Европа“.
Србија, Северна Македонија и Албанија, инаку, се дел од иницијативата „Појас и пат“ на кинескиот претседател Си Џинпинг, чија цел е поврзување на Кина со Европа и пробивање на Запад.
Подготвил: Емил Златков
