Договорот со кој Украина може да извезува жито преку Црното Море истече на полноќ во понеделник на 17 јули, а Русија објави дека се повлекува од договорот.
Договорот, постигнат со посредство на Обединетите нации и Турција во јули минатата година, имаше за цел да ја ублажи глобалната прехранбена криза со овозможување безбеден извоз на украинско жито, што беше блокирано кога Русија ја нападна Украина.
Зошто е важен договорот?
Украина е главен производител на житарки и маслодајни семиња, а нарушувањето на нејзиниот извоз по избувнувањето на војната ги доведе глобалните цени на храната на рекордно високо ниво. Договорот, склучен во јули 2022 година, пет месеци по почетокот на војната, помогна да се намалат цените и да се олесни глобалната криза со храна.
Украинското жито, исто така, одигра директна улога со 725.200 тони, или 2,2% од залихите испорачани преку коридорот што го користи Светската програма за храна на Обединетите нации (WFP) за помош на земјите како Етиопија, Сомалија и Јемен.
Што значи ова за цените на храната?
Цените на житото и маслодајните семиња веќе благо пораснаа како одговор на веста дека Русија ќе го прекине учеството во договорот. Зголемувањето ќе доведе до поскапување на основните намирници, како лебот и тестенините, во наредните месеци.
Ситуацијата, сепак, е подобра отколку во месеците по почетокот на војната, бидејќи залихите на жито од други производители како Бразил се зголемени.
Цените на пченицата, главната состојка на лебот, годинава паднаа за околу 14 отсто, а на пченката за околу 23 отсто.
Сегашната глобална криза со храна, сепак, е далеку од завршена. Светската програма за храна на ОН минатиот месец соопшти дека повеќе итни случаи се преклопиле за да создадат најголема и најсложена криза со глад и помош во повеќе од 70 години.
Во 2022 година, рекордни 349 милиони луѓе доживеале акутен глад, а 772.000 од нив биле на работ на гладување, објави Светската програма за храна во својот годишен преглед.
Какви се резервите на храна во светот?
Глобалните резерви на пченка ја започнаа сезоната 2021/22 на најниско ниво во последните шест години, а руската инвазија на Украина, еден од најголемите светски извозници на пченка, доведе до значителен скок на цените.
Напливот на извозот од Бразил оттогаш помогна да се зголемат залихите заедно со речиси 17 милиони тони пченка извезени преку коридорот.
Министерството за земјоделство на САД предвидува дека глобалните залихи на пченка до крајот на сезоната 2023/24 да биде на врвот во последните пет години.
Глобалните резерви на пченица се при крај и се прогнозира дека на крајот на сезоната 2023/24 ќе бидат на најниско ниво во последните осум години, покажуваат податоците на американското Министерство за земјоделство.
Што значи суспензијата на договорот за Светската програма за храна?
Секоја година Светската програма за храна купува неколку милиони тони прехранбени производи, од кои околу 75% се житарки.
Во 2021 година, Светската програма за храна купи вкупно 4,4 милиони тони, а Украина е нивниот главен извор и оваа бројка претставува 20% од вкупната купена количина.
Украина главно испорачува пченица и грашок.
Поголемиот дел од храната оди во Африка и некои западно-азиски земји, така што Светската програма за храна има тенденција да ги добива повеќето од своите резерви од Источна Европа, која е поблиску од големите производители во Северна или Јужна Америка.
Испорача 725.200 метрички тони низ коридорот. Тие ќе мора да бараат на друго место, потенцијално по повисока цена, во време кога кратењето на финансирањето веќе ги принуди да ги намалат операциите во некои земји.
Што се извезува?
Според договорот за создавање безбеден транспортен коридор, Украина можеше да извезе 32,9 милиони тони земјоделски производи, вклучувајќи 16,9 милиони тони пченка и 8,9 милиони тони пченица.
Пред конфликтот, Украина извезуваше приближно 25 до 30 милиони тони пченка годишно, главно преку Црното Море и 16 до 21 милион тони пченица.
Капацитетот за извоз на жито преку Црното Море, според договорот, е ограничен со учество на само три пристаништа.
Зошто Русија го напушта договорот?
Русија постојано повторува дека не гледа причина за продолжување на договорот. Таа тврди дека не се исполнети обврските околу отстранувањето на пречките за рускиот извоз на храна и ѓубрива.
Барањата на Москва вклучуваа повторно поврзување на Руската земјоделска банка (Росселхозбанк) со платниот систем SWIFT.
Другите барања вклучуваат продолжување на испораката на земјоделски машини и делови, укинување на ограничувањата за осигурување и реосигурување, продолжување на коридорот Толјати-Одеса и деблокирање на средствата и сметките на руските компании извозници на храна и ѓубрива.
Може ли коридорот да работи без Русија?
Украинските пристаништа беа блокирани се додека не беше постигнат договор минатиот јули и не е јасно дали ќе биде можно да се испорача жито сега кога Русија се повлекува од пактот.
Дополнителните премии за осигурување од воен ризик што се наплаќаат при влегување во областа на Црно Море ќе се зголемат и сопствениците на бродови може да се покажат неволни да дозволат нивните бродови да влезат во воената зона без согласност на Русија.
Извори од осигурителната индустрија велат дека аранжманите за покривање може брзо да се променат. Полисите за осигурување од воен ризик мора да се обновуваат на секои седум дена за бродовите, што чинат илјадници долари.
Има ли потреба од коридор ако се намали жетвата во Украина?
Се предвидува дека извозот на жито во Украина ќе падне во сезоната 2023/24. откако, поради војната, земјоделците засадија помалку пченка и пченица.
Американското Министерство за земјоделство прогнозираше дека извозот на пченка ќе падне на 19,5 милиони тони, што е намалување од 28 милиони од претходната сезона и далеку под рекордните 30,3 милиони испорачани во сезоната 2018/19, кога тие сочинуваа 17% од глобалната трговија.
Извозот на пченица се очекува да падне на 10,5 милиони тони, што е намалување од 16,8 милиони во претходната сезона и далеку под врвот од 21 милион во 2019/2020 година, што претставуваше 11% од светската трговија.
Сепак, извозот дури и на оние помали количества жито низ Источноевропската унија би бил логистички тежок и скап, особено за културите што се одгледуваат во источните региони на Украина кои се соочуваат со долг и тежок пат само за да стигнат до границата.
Може ли Украина да извезува повеќе жито преку Европската унија?
Украина извезува значителни количини жито низ источните земји на ЕУ од почетокот на конфликтот. Сепак, имаше многу логистички предизвици, вклучувајќи ги и железничките пруги.
Друг проблем е што протокот на украинско жито низ источниот дел на ЕУ предизвика немири кај земјоделците во регионот, кои велат дека тоа ги поткопува локалните резерви, купени од мелничарите, оставајќи ги без пазар за нивните посеви.
Како резултат на тоа, ЕУ им дозволи на пет земји - Бугарија, Унгарија, Полска, Романија и Словачка - да ја забранат продажбата на украинска пченица, пченка, семе од репка и сончоглед во нивните земји, додека дозволи транзит за извоз на друго место.
Како што е сега, ова ќе биде укинато до средината на септември. Поголеми жетви се очекуваат и во источниот дел на ЕУ ова лето, при што големите пристаништа како Констанца во Романија се очекува да се борат со количината на жито што веројатно ќе ја добијат, што ќе доведе до метеж и доцнење на испораката.
