Заедно со руските „Мигови“ и француските „Рафали“, Србија се сврте и кон кинеските беспилотни летала и системи за противвоздушни операции.
Во последните две години, домашната наменска индустрија увезувала стока од Кина во вредност од околу 240 милиони евра.
Ова го покажуваат царинските податоци до кои Радио Слободна Европа имаше пристап, а кои се однесуваат на 2024 и 2025 година до јуни.
Министерството за одбрана не одговори на прашањето на РСЕ колку и е платено на Кина во тој период.
Во тој период, српските претставници не најавувале и не промовирале поголеми купувања на оружје од Кина, па затоа не е познато дали Србија тогаш купувала ново оружје или плаќала за претходно нарачаното.
Според податоците од Меѓународниот институт за истражување на мирот (СИПРИ) од Стокхолм, во текот на 2024 година не е пријавено купување оружје од Кина.
А од 2020 до 2024 година, според податоците на СИПРИ, Србија увезла најмногу оружје од Кина (57 проценти), по што следуваат Русија (20 проценти) и Франција (7,4 проценти).
СИПРИ, како што објаснува истражувачката на институтот, Катарина Ѓокиќ, им припишува одредена воена вредност на системите за оружје врз основа на нивните тактички и технички карактеристики.
„И во последните пет години, поради испораката на системи за воздушна одбрана со среден дострел ФК-3, кои имаат релативно висока вредност во споредба со другото оружје што беше испорачано во истиот период, Кина се чини дека е водечки извозник на оружје, односно водечка земја од која Србија увезува оружје“, изјави Ѓокиќ.
Сепак, таа додава дека сликата за увозот на оружје во Србија е сложена, бидејќи постои тенденција за купување од различни земји.
„Значи, во наредните години, ако се испорача она што е потврдено или нарачано, Франција, а веројатно и Израел, ќе ја преземат водечката улога пред Кина“, вели Ѓокиќ.
Иако земјата е кандидат за членство во Европската Унија и е прогласена за воено неутрална, Србија во последните години го зајакнува своето „челично пријателство“ со Кина и воената соработка.
Видете и ова: Муницијата „Made in Kosovo“ сè уште е далечна амбицијаТоа е првата европска земја што набави кинески беспилотни летала CH-92 и CH-95, како и системи за воздушна одбрана FK-3 и HQ-17.
„Нема сигурни податоци бидејќи Србија никогаш официјално не го објавила бројот на системи за оружје и воена опрема што пристигнале од Кина. Можеме да се потпреме на она што веќе е прикажано“, изјави Ѓокиќ за РСЕ.
Според законот, Србија е должна да објавува годишни извештаи за увозот и извозот на оружје, но овие податоци последен пат се објавени за 2022 година.
Заедно со Белорусија и Русија, Србија е единствената европска земја што увезува големи количини оружје и воена опрема, и покрај предупредувањата од Брисел и Вашингтон.
Кинеското влијание преку испорака на оружје во Србија и заедничките воени вежби беше посочено во неодамнешната дебата за Западен Балкан во Комитетот за надворешна политика на Претставничкиот дом на САД.
Кинеско оружје во Србија, што е познато досега?
Според податоците на СИПРИ, Србија направила големи набавки на оружје од Кина во периодот од 2019 до 2023 година. Тој институт користи податоци од официјални извори на секоја земја, како и од Регистарот на Обединетите нации за конвенционално оружје (UNROCA).
Во 2019 година, Србија нарачала шест беспилотни летала CH-92, како и 50 ракети од кинеско производство (FT-8).
CH-92 се користи за собирање разузнавачки информации, надзор и прецизни напади врз копнени цели. Тоа оружје беше испорачано во 2020 година.
Истата година, според проценката на СИПРИ, беа нарачани три системи за воздушна одбрана HQ-22 со 300 ракети, кои беа испорачани во текот на 2022 и 2023 година.
Системот, чија извозна варијанта е позната како FK-3, има просечен дострел од 100 километри, а беше претставен во април 2022 година на воениот аеродром Батајница во близина на Белград.
Во 2022 година беа набавени 10 кинески извидничко-борбени беспилотни летала CH-95. Тие и следните беа испорачани во 2023 година. Тој авион беше претставен на јавноста за време на презентацијата на новата опрема на српската армија во април 2023 година.
Потоа, според СИПРИ, во 2023 година беа купени четири системи за воздушна одбрана HQ-17A со 100 соодветни ракети, кои беа испорачани следната година.
Овој систем за воздушна одбрана беше воведен во вооружувањето на српските вооружени сили во 2024 година, а во септември истата година беше претставен на презентацијата на воените капацитети на српските вооружени сили „Застава 2024“ во септември 2024 година.
Не е јавно објавено колку плати Србија за кинеско оружје.
Сомнежи дека е набавен HQ-9
Некои медиуми шпекулираа дека Србија набавила уште еден кинески систем за воздушна одбрана HQ-9, повикувајќи се на слетувањата на транспортери на египетските воздухопловни сили во јули и август на воениот аеродром во Батајница во близина на Белград.
Вака беше испорачано кинеско оружје во Србија претходно. Сепак, претходно договореното оружје можеше да биде испорачано во тие авиони, чија набавка е веќе позната.
Во сите отворени воени бази на податоци, Србија не е наведена како корисник на системот HQ-9. Засега, Пакистан, Египет, Мароко, Узбекистан, Туркменистан го набавија овој кинески систем со дострел од над 200 километри.
Видете и ова: Зошто Кина тајно ѝ испорача проектили на Србија?Радио Слободна Европа потврди дека на 24 октомври, воен транспортен авион на египетските воздухопловни сили полетал од Египет, но го исклучил уредот за идентификација на авионот пред да се приближи до кинескиот воздушен простор.
Истиот авион полетал од Кина четири дена подоцна и слетал во воената воздухопловна база Ал Минхад во близина на Дубаи во Обединетите Арапски Емирати.
Потоа, на 29 октомври, тој транспортер слета на воениот аеродром во Батајница.
Министерството за одбрана на Србија не одговори на барањето на РСЕ да ги потврди или негира наводите за купување на HQ-9.
Кинеската амбасада не одговори ниту на тоа прашање.
Зошто од Кина и зошто беспилотни летала и системи за противвоздушна одбрана?
Ѓокиќ вели дека кога станува збор за системи за противвоздушна одбрана, „фактот дека тие се базираат на советски и руски системи за противвоздушна одбрана веројатно игра улога“.
„И постои таков вид логистичка удобност што е полесно да се обучуваат на нив и да се интегрираат“, додаде таа.
Ѓокиќ верува дека во случајот со беспилотните летала, главниот мотив веројатно бил понудата за трансфер на технологија за развој на беспилотното летало „Пегаз“ на Военотехничкиот институт на Србија.
За време на набавката на кинеските беспилотни летала CH-92, со кинески партнери е развиено домашно беспилотно летало „Пегаз“, кое може да испали ласерски водени ракети.
„Пегаз“ е дел од вооружувањето на српските вооружени сили, а за прв пат беше претставен на јавноста во април 2022 година на презентацијата на можностите на српските вооружени сили „ШТИТ 2022“ во Батајница.
Српскиот министер за одбрана Братислав Гашиќ неодамна објави дека Србија и Кина ќе работат на трансфер на производствени технологии и зајакнување на врските меѓу одбранбените индустрии.
Според Ѓокиќ од институтот СИПРИ, поволните цени влијаат и на растот на извозот на оружје од Кина.
„Цената игра голема улога во привлечноста на кинеското оружје, а може да биде и желбата за добри политички односи со Кина“, додаде таа.
Покрај тоа, вели таа, Кина нема политички услови што би ја направиле одредена земја или клиент чувствителен, како што е случајот со САД.
„Србија не би можела, дури и да сака, да купи посериозно, поголемо оружје од САД, бидејќи САД продаваат такво оружје само на сојузници и партнери“, забележува Ѓокиќ.
Видете и ова: Вакцини, камери и воени вежби во функција на „острата моќ“ на Кина врз Западен БалканКако што изјави таа, прашањето е дали САД би дале дозвола за купување дури и ако оружјето е произведено во други земји и ако има компоненти што се произведуваат во САД.
Претседателот на Србија, Александар Вучиќ, претходно го оправда купувањето оружје од Кина.
Така, во април 2022 година, тој оцени дека купувањето на кинескиот противвоздушен ракетен систем ФК-3 било „легитимно, целосно регуларно и транспарентно“.
Можни нови набавки
Српскиот претседател Александар Вучиќ присуствуваше на воената парада во Пекинг на 3 септември, по што изјави дека разгледува „што би било интересно да се набави за потребите на српските вооружени сили“.
Во тоа време, тој рече дека српските претставници разговарале со претставници на повеќе од 10 кинески воени компании, но не даде дополнителни детали.
Тој рече дека Србија не е заинтересирана за кинески балистички и хиперсонични ракети, но дека Кина има врвни повеќенаменски авиони и модерни хеликоптери.
Министерството за одбрана на Србија не одговори на прашањето на РСЕ дали се планираат нови купувања на кинеско оружје и што би можело да биде предмет на купувањето. Амбасадата на Кина во Белград не одговори ниту на тоа прашање.
Што вели зајакнувањето на воената соработка со Кина?
Освен што Кина е главен партнер на Србија во областа на системите за воздушна одбрана и беспилотните летала, двете земји ја „крунисаа“ својата воена соработка и со заедничка воена вежба.
Фокусот на десетдневната обука на специјалните единици, во кинеската покраина Хебеј во втората половина на јули, беше на тактиката на користење беспилотни летала. Таа вежба се одржа и покрај предупредувањето на Брисел до Србија.
Србија е единствената земја од Западен Балкан, која, како кандидат за членство во ЕУ, ја вооружува својата армија со кинеско оружје.
Ѓокиќ вели дека другите земји од Западен Балкан се претежно членки на НАТО, но немаат толку големи трошоци за одбрана.
„И тие имаат помали амбиции во однос на купувањето оружје и воена опрема“, вели таа.
Според податоците на СИПРИ, во последните пет години, Србија е земјата што троши најмногу пари за војска во регионот.
Ѓокиќ додава дека Албанија, Северна Македонија и Црна Гора имаат многу јасни цели во однос на воената набавка и дека станува збор главно за пешадиско оружје или хеликоптери кои можат да се користат и за цивилни цели.
„Значи, има помалку амбиции и другите земји имаат опции што Србија ги нема, а тие исто така не сакаат да купуваат од Кина бидејќи Кина е стратешки конкурент на нивниот главен сојузник“, изјави таа.
Таа потсетува дека САД ја признаваат Кина како стратешки конкурент, па затоа земјите што се сојузници на САД, во рамките на НАТО или имаат добри партнерски односи, не сакаат да купуваат оружје од Кина.
„Малку е веројатно дека Србија би можела да купи оружје од САД што членките на НАТО генерално можат“, изјави таа.
Ѓокиќ додава дека другите земји купуваат оружје од Турција, која е исто така членка на НАТО.
Пред неколку години, српските власти ја изразија својата намера да купат турски „патнички авиони ТБ-2“. Сепак, купувањето на тие воени беспилотни летала досега не е реализирано.