Кинески компании без тендер го градат новиот мост на Сава во Белград

Кинески компании работат на изградба на нов мост на реката Сава во Белград, но клучните информации за договорите, процесот на избор на изведувач и условите на проектот не се јавно достапни.

Мостот се гради во средината на елитниот станбен и деловен проект „Белград на вода“, на местото каде што до јули имало челичен мост изграден во 1942 година, за време на Втората светска војна.

Деловите за новиот мост се произведуваат во источната кинеска покраина Џангсу, во фабриката на кинеската државна компанија „China State Construction Engineering“.

Оттаму, половина од челичната конструкција на мостот засега е испорачана во Србија, објави српскиот министер за финансии Синиша Мали на Инстаграм во ноември. Според неговите претходни најави, мостот ќе биде завршен до крајот на 2026 година.

Ова е уште еден проект во Србија каде што кинеските компании биле ангажирани без тендер, а работата била договорена врз основа на меѓудржавен договор меѓу Србија и Кина.

Видете и ова: Си и Вучиќ од Белград со порака за „заедничкото челично пријателство“

Министерството за градежништво, транспорт и инфраструктура и Градот Белград не одговорија на прашањата на Радио Слободна Европа за изградбата на овој мост.

Проценетата вредност на рушењето на стариот мост и изградбата на нов е 94,1 милиони евра, објави Министерството за градежништво, транспорт и инфраструктура на Србија.

Немања Ненадиќ од белградската невладина организација „Транспарентност Србија“ вели дека отсуството на какво било јавно наддавање влијае на цената на проектот.

„Можеме само да претпоставиме дека цената е повисока (отколку што би била на тендер) бидејќи компанијата што ја добила работата нема мотив да даде подобри услови кога знае дека нема конкуренција“, вели тој.

Изведувач на овој проект е друга државна кинеска компанија, PowerChina.

Во Србија се занимава со низа инфраструктурни проекти, меѓу другото, изградба на изложбен простор за меѓународната специјализирана изложба EXPO, уште еден проект за кој не е објавена јавна набавка.

Оваа компанија не одговори на Радио Слободна Европа зошто мостот го гради друга кинеска компанија и дали „PowerChina“ ја ангажирала.

Ова е особено контроверзно прашање во Србија откако настрешницата на Железничката станица во Нови Сад падна во ноември 2024 година и уби 16 лица.

Станицата беше дел од проектот за модернизација на железницата од Нови Сад до границата со Унгарија, на кој, без тендер, беше ангажиран конзорциум од кинески компании China Railway International (CRIC) и China Communications Construction Company (CCCC).

Овие компании се вклучени во истрагата на Обвинителството за организиран криминал во Белград, кое ги обвинува одредени службени лица дека „добиле материјална корист“ во вредност од најмалку 18,7 милиони долари од овие компании.

Несреќата предизвика масовни протести во земјата поради загриженост дека несреќата е предизвикана од небрежност и корупција.

Контроверзии околу изградбата на мостот

„Многу работи се спорни и со уривањето на стариот Савски мост и со изградбата на новиот мост.“

Ова е мислењето на Растко Наумов, адвокат и активист на здружението „Белград останува“, кое организираше низа акции и протести против одлуката за уривање на стариот мост на Сава и изградба на нов на негово место.

Наумов тврди дека многу информации за овој проект се скриени. Имено, во јануари, тој побарал од Дирекцијата за градежно земјиште и градежништво на Град Белград, која работи на подготовка и спроведување на проектот за изградба на мостот, договорите склучени за уривање на стариот мост, како и договорите за изградба на новиот.

„Тие одбија да ги предадат договорите, рекоа дека сите се тајни“, вели тој.

Наумов достави документација до Радио Слободна Европа во која може да се види дека Дирекцијата го одбила неговото барање за испорака на договорот со образложение дека станува збор за „деловна тајна“, а дека изведувачот „PowerChina“ изјавил дека откривањето на тие информации ќе ја изложи компанијата на штета.

„PowerChina“ и Дирекцијата не одговориле на барањето на РСЕ во врска со овој документ.

Дел од граѓаните на Белград се спротивставија на уривањето на Стариот мост на Сава, меѓу другото, и поради неговото историско значење. Изграден е за време на нацистичката окупација на Белград и го преживеал обидот на нацистите да го уништат додека бегале од Белград во октомври 1944 година.

Наумов вели дека учествувал во повеќемесечни протести против уривањето, бидејќи верува дека пристапот на владата кон уривањето на тој мост е сомнителен и дека тој е „симбол на градот и неговата историја“.

Во документот на Дирекцијата за градежно земјиште и градежништво на градот Белград од мај, се наведува дека користењето на стариот мост „предизвикува голем број структурни и безбедносни ризици и не ги задоволува постојните и растечките сообраќајни потреби на градот Белград“, и дека новиот мост ќе има поголем капацитет.

Наумов, исто така, верува дека домашни компании се вклучени во овој проект на нетранспарентен начин.

Видете и ова: Влегува ли Босна и Херцеговина во мрежата на долгови и политичко влијание на Пекинг?

Министерството за градежништво и Дирекцијата на градот Белград не одговорија на прашањата на РСЕ за тоа кои компании од Србија се вклучени во проектот и дали ја добиле работата преку тендер.

Преку пребарување, Радио Слободна Европа откри дека белградската компанија „Мостоградња инг“ на својата веб-страница, како референца, навела дека е дел од проектот за изградба на новиот мост. Мостот се гради во конзорциум со компанијата што е нејзин сопственик - „Милениумски тим“.

Компанијата „Мостоградња инг“ е основана во 2020 година во Белград за изградба на мостови и тунели, а нејзиниот сопственик „Милениум Тим“ е познат по тоа што е ангажиран во голем број државни проекти во Србија, меѓу другото, изградбата на изложбениот простор EXPO и Националниот стадион, станбено-деловниот комплекс „Белград на вода“, како и голем број еколошки проекти во Србија.

РСЕ не доби одговор од „Мостоградња инг“ за тоа како е ангажиран во проектот за изградба на мостот и дали ја добил работата преку јавен тендер.

Меѓудржавни договори

Изградбата на мостот на Сава е само еден од низата големи проекти во Србија кои се спроведуваат надвор од Законот за јавни набавки и процедурите што обезбедуваат конкуренција.

Видете и ова: „Made in CalifoMia“: Како кинеските копии на западните брендови стигнуваат до балканските полици

Министерството за градежништво на својата веб-страница изјави дека овој проект се спроведува преку директно склучување договори врз основа на меѓувладин договор меѓу Владата на Србија и Кина.

Договорот за економска и техничка соработка во областа на инфраструктурата меѓу Србија и Кина беше потпишан во 2009 година со цел подобрување на соработката, особено во областа на инфраструктурата.

Во овој договор не е експлицитно наведено дека прописите за јавни набавки во Србија во случај на ангажирање на кинески компании се ставени надвор од сила, но Уставот на Србија им дава на меѓународните договори поголемо правно значење.

Уставот на Србија наведува дека меѓународните договори се дел од правниот систем на државата и дека внатрешните закони на земјата не можат да бидат во спротивност со меѓународните договори.

Активистот Растко Наумов смета дека меѓународните договори се злоупотребуваат во Србија „со цел да се избегнат сите законски процедури и да се суспендираат најважните закони против корупцијата“.

Ова е наведено во овогодинешниот извештај на Европската комисија за Србија, која е кандидат за членство во ЕУ.

Законот за јавни набавки во Србија ги регулира условите под кои компаниите можат да добијат работа во рамките на државните проекти и набавки, и обезбедува конкурентност и транспарентност на овие работни места.

Европската комисија наведува дека меѓународните договори ги поништуваат законите за јавни набавки што овозможуваат фер конкуренција.

„Ова води до ризик од корупција и непочитување на европските стандарди“, се наведува во извештајот.

Немања Ненадиќ, програмски директор на организацијата „Транспарентност Србија“, вели дека меѓудржавните договори интензивно се користат во текот на последната деценија и пол „како скратен пат за склучување работни места без конкуренција“.

„Исто така, ако договорот секогаш се склучува со идејата дека компаниите од таа друга земја ќе имплементираат нешто во Србија и дека Србија ќе зема кредити од кои ќе плати, а обратното никогаш не се случува, тогаш тоа не е договор меѓу рамноправни страни“, вели Ненадиќ.

Во 2021 година, за финансирање на овој проект, Србија подигна заем од француската банка „BNP PARIBAS“ во износ од речиси 80 милиони евра, со кој ќе се финансираат 85 проценти од проектот, а 15 проценти од српскиот буџет.

Оваа банка не одговори на прашањата на РСЕ дали меѓу условите на банката за финансирање на проектот е изведувачите да бидат избрани преку тендер.

Владините претставници ја пофалија соработката со Кина, а претседателот на Србија, Александар Вучиќ, во 2021 година изјави дека кредитите од Кина овозможуваат развој на инфраструктурата во Србија.

Србија е дел од кинеската државна иницијатива „Појас и пат“ со земјите од Централна и Источна Европа за повторно отворање на западните трговски канали.

’Рбетот на економската соработка меѓу Србија и Кина се инфраструктурните проекти во рамките на иницијативата „Појас и пат“, за која Србија позајмува од Кина.