Некогаш дел од стратешката визија на Соединетите Држави, денес Косово речиси и да не постои во националната стратегија. Приоритетите на Вашингтон се променија, а Косово не го искористи периодот на мир и остана ранливо.
Порано овој месец, Белата куќа на претседателот Доналд Трамп ја објави Националната безбедносна стратегија - документ издаден од секоја американска администрација за да ги објасни своите приоритети во надворешната политика.
Стратегијата, која го носи потписот на претседателот, нагласува дека „деновите кога САД го поддржуваа целиот светски поредок како Атлас се завршени“, дека „прашањата на другите земји се од интерес за САД само ако нивните активности директно ги загрозуваат американските интереси“ и дека „САД ќе ја потврдат и спроведат Монровата доктрина со цел да го вратат американскиот примат на западната хемисфера“.
Документот од 33 страници, исто така, повикува на „негување на отпорност“ во Европа, предупредувајќи дека континентот ја потценува демократијата, го блокира мирот во Украина и се соочува со „исчезнување на цивилизацијата“ поради високата миграција и падот на стапките на наталитет.
Тој, исто така, ги обвинува европските претставници за попречување на напорите на САД да ја запрат војната во Украина и ги обвинува владите за игнорирање на „огромното европско мнозинство“ кое сака мир.
Косово се споменува само во поглавјето за „принципи“, како еден од успесите на претседателот Трамп во постигнувањето мир меѓу Косово и Србија.
Европејците ја поздравија оваа стратегија со загриженост - „темелите на партнерството бараат меѓусебно почитување, особено во моменти на политичко несогласување“, рече претседателот на Европскиот совет, Антонио Кошта.
Според Оливие Енос од Институтот Хадсон, стратегијата отворено признава дека Америка не може да се справи со сè, изоставува некои региони и прашања и јасно ги рангира приоритетите, почнувајќи од Западната хемисфера, потоа Азија, Европа и конечно Блискиот Исток.
Овој избор, според нејзино мислење, е дискутабилен за оние кои сакаат постабилна надворешна политика, но е намерен.
„Јас го читам како рангирање на приоритетите. Другите можеби не се согласуваат, но за мене пораката е јасна: ова е нашата хемисфера, па затоа ова е од најголемо значење за нас. Ќе се погрижиме нашата граница да биде безбедна. Тоа е главниот приоритет“, изјави Енос за Радио Слободна Европа.
За критичарите, стратегијата е идеолошки оптоварена.
Поранешниот помошник државен секретар на САД, Даниел Фрид, вели дека тоа ги одвојува вредностите од интересите, е во конфликт со другите политики на САД и ја фаворизира радикалната десница во Европа, спротивно на стратешките цели на САД.
Отсуството на Косово и Балканот воопшто во стратегијата, според Фрид, го одразува намалувањето на итноста на кризата таму, како и очекувањето дека Европа ќе ја преземе главната улога.
Тој додава дека, со идеолошкиот тон на новата стратегија, можеби е „подобро“ Косово воопшто да не се споменува.
„Стратегијата лесно можеше да го игнорира Балканот како европско прашање, а не како американско прашање. Дури можеше да го критикува и нашиот претходен фокус на Балканот... зошто се вклучивме во изградбата на државата Косово или во прашањата за човекови права, што нè доведе до вооружен конфликт?“, вели Фрид за програмата „Expose“ на Радио Слободна Европа.
Но, според него, конфузијата е видлива дури и во главниот град на светското донесување одлуки - во Вашингтон.
Тамошниот Конгрес го промовира Законот за овластување за национална одбрана, кој е спротивен на Националната стратегија. Тој има за цел да го зајакне воениот ангажман на САД во Европа и да го зголеми вниманието кон соработката на Русија со Кина и Северна Кореја.
Законот гарантира 76.000 американски војници во Европа, забранува повлекување на голема опрема и продолжува со поддршката за балтичките држави за спротивставување на Русија.
Во делот за Западен Балкан, меѓу другото, се наведува дека „е во заеднички интерес на САД и земјите од овој регион да имаат одржлив економски раст и развој“.
Договорот за патот кон нормализација на односите меѓу Косово и Србија се оценува како „позитивен чекор напред во напредокот на нормализацијата меѓу двете земји“ и се нагласува дека тие мора да се стремат кон постигнување на непосреден напредок во неговата имплементација.
„Соединетите Американски Држави мора да продолжат да го поддржуваат сеопфатниот конечен договор меѓу Косово и Србија врз основа на меѓусебно признавање“, се вели во документот.
Фрид вели дека јазикот во него е „целосно спротивен“ од јазикот на самата стратегија.
„Законот поставува граници во однос на способноста на администрацијата да повлече трупи од Европа. Ова е исто така републикански документ. Претседателот на Претставничкиот дом, Мајк Џонсон, го поддржа“, рече Фрид.
Поради овие противречности, како што ги нарекува Фрид, тој гледа „релативна надеж“ - дека САД не се толку решени да се повлечат од Европа како што сугерира стратегијата.
За Косово, сојузот со САД останува непоколеблива оска. По средбата со претседателот Трамп во септември, претседателката на земјата, Вјоса Османи, рече дека му се заблагодарила за, како што изјави, неговиот неуморен ангажман за мир.
Во текот на оваа година, Трамп неколку пати го спомена Косово, главно за да ја нагласи својата улога како медијатор што го запре конфликтот меѓу него и Србија.
За поранешниот австриски дипломат, Волфганг Петрич, ерата на класичниот сојуз меѓу Европа и САД - оној изграден по 1945 година - е завршена.
На Балканот, вели тој, улогата на САД се намалува и во стратешка и во политичка смисла. Регионот сè повеќе се смета за европска одговорност - а балканските држави, особено Косово, кое не е ниту членка на ОН ниту на НАТО, мора да се прилагодат на оваа реалност.
„Сега живееме во ера на несигурност - целосна несигурност - што за помалите и поранливи држави како Косово е уште поголем предизвик отколку за оние што веќе се во Европската Унија и можат да се обидат да дејствуваат заедно во рамките на ЕУ“, вели Петрич.
Тој не очекува избувнување на нов голем конфликт на Западен Балкан само затоа што САД можат да го намалат нивото на својата вклученост. Тој нагласува дека Европа има витален интерес да не дозволи уште една војна пред нејзиниот праг, надвор од она што веќе се случува во Украина.
Американскиот камп Бондстил во Косово останува клучен елемент на безбедноста, но неговата важност во иднина, вели Петрич, во голема мера зависи од односите меѓу САД и Русија.
Од друга страна, Фрид е повнимателен: според него, регионот би станал поранлив, ако САД го намалат своето присуство и ангажман.
Тој проценува дека Русија и Кина би го искористиле таквиот американски вакуум на различни, но комплементарни начини.
„Кина ќе се обиде да купи инфраструктура и клучни центри, со цел да добие контрола врз неколку сектори од економијата. Русија ќе се обиде да користи некои земји како агенти, со цел да ги искористи нивните слабости и да создаде хаос секогаш кога може. Во секој случај, двете земји ќе го гледаат Балканот како поле за остварување на нивните пошироки амбиции“, вели Фрид.
Анкетата спроведена од Меѓународниот републикански институт во мај-јули оваа година покажува дека лидерите на двете големи сили уживаат значителна поддршка во некои балкански земји.
На пример, во Србија, 50 проценти од испитаниците имаат „многу поволен“ став кон Владимир Путин од Русија, додека 38 проценти имаат ист став кон Си Џинпинг од Кина.
Во Косово, само седум проценти од испитаниците изразуваат „многу поволен“ став кон Путин, а шест проценти кон Кина. А за Трамп, овој процент достигнува 52 проценти.
Фрид вели дека Европа, особено ЕУ, мора да ја преземе водечката улога во стабилизирањето на Западен Балкан, бидејќи одржливата иднина на регионот лежи во рамките на ЕУ.
Тој нагласува дека ЕУ мора да има моќ да ги потисне агресивните елементи во Белград, кои дејствуваат за да поттикнат нови конфликти во Косово или да ја држат Босна и Херцеговина поделена засекогаш.
Според него, кога Европа целосно ќе ја преземе оваа одговорност, просторот за Русија и другите дестабилизирачки актери да играат игри на Балканот ќе биде значително намален.
„Европа мора да ја преземе водечката улога сега. Кога не успеа, САД беа принудени да интервенираат. Го разбирам тоа, но вистинскиот проблем ѝ припаѓа на Европа, бидејќи подобрата иднина на овие земји лежи во рамките на Европа - ако сакаат да го реализираат потенцијалот што го заслужуваат“, вели Фрид.
Европската Унија постојано ја потврдува својата посветеност на перспективата за членство на Западен Балкан во ЕУ. Следниот самит ЕУ-Западен Балкан ќе се одржи на 17 декември во Брисел. Од земјите во регионот, само Косово сè уште не е кандидат за членство.
Петрич вели дека на Косово секогаш ќе му требаат професионални и стабилни односи со Вашингтон, но мора да ги прилагоди очекувањата и да ја избегне претпоставката дека САД ќе ги „решат“ регионалните проблеми како кон крајот на 1990-тите.
Според него, безбедноста и напредокот на Косово ќе зависат многу повеќе од европската интеграција, внатрешната политичка стабилност и постигнувањето вистински компромис со малцинствата.
„Компромисот е суштината на демократијата. Мислам дека идејата за наоѓање позитивен компромис сè уште не е силна во Косово. Но, времињата сега се менуваат. Европа е најважниот и најрелевантен партнер за градење држава и за економски и политички развој. Сега мора да стане нов и сериозен фокус за Приштина“, вели Петрич.
Фрид ја нагласува важноста Косово да биде демократска држава, а не националистички проект што го одразува најлошиот дел од минатото на Србија.
„Бев дел од одлуката на САД да ја поддржат независноста на Косово и тоа беше правилна одлука. Знамето на Косово е одлично: не претставува само една нација, туку сите граѓани на земјата и е моделирано според знамето на ЕУ. Јасно ја симболизира иднината на Косово во Европа за сите негови граѓани. Нашиот договор со Косово беше: ние ќе ја поддржиме независноста, но вие мора да работите за демократско, а не за националистичко Косово. Не сакаме мала верзија на Србија на Милошевиќ“, заклучи Фрид.
Ова имплицира дека во регион каде што времето на чекање за надворешни гаранции завршува, вистинскиот тест за Косово е подготвеноста да ги спроведе ветените права за српските граѓани и да покаже дека демократскиот компромис, а не постојаниот конфликт, е патот до безбедноста и поголемата европска поддршка.
Во спротивно, Косово ризикува да остане заробено во сопствените проблеми, оправдувајќи ги скептиците.
