Голем пожар беше предизвикан денеска (14 јануари) од напад на украинско беспилотно летало врз енергетски објект во Казан, Русија, соопштија локалните власти.

Во предградието на Казан, главниот град на руската република Татарстан, „се запали резервоар за гас по напад со дрон“, соопшти локалната власт на каналот Телеграм.

Во соопштението се наведува дека нема повредени и дека претседателот на Татарстан Рустам Миниханов дошол да го посети местото на пожарот.

Локалните медиуми објавија снимка од голем пожар во магацин за течен гас во близина на хемиска фабрика.

Покрај тоа, индустриска зграда е оштетена во напад со дрон врз градот Енгелс, во областа Саратов, што се наоѓа на околу 700 километри југоисточно од Москва и на околу 500 километри од украинската граница, напиша на Телеграм регионалниот гувернер Роман Бусаргин. Тој соопшти дека наставата во училиштата во Саратов и Енгелс денеска ќе се одржува од далечина поради нападите со беспилотни летала.

На 8 јануари, Енгелс исто така беше цел на голем напад со беспилотни летала што предизвика пожар во нафтениот комплекс.

Според властите, во тој пожар загинаа двајца пожарникари, а стихијата била ставена под контрола дури пет дена по неговото избувнување.

Украина редовно напаѓа воени цели и енергетски локации во Русија како одговор на нападите на Москва на нејзина територија од 2022 година

Ирачкиот премиер Мохамед Шија ал Судани изјави дека ќе потпише билатерален договор за безбедност и договор за стратешко партнерство со Велика Британија за време на официјалната посета на Лондон.

Во контекст на промените на Блискиот исток, Ирак се обидува да избегне да ја врати земјата во зона на конфликт во време на регионални превирања, откако иранските сојузници Хамас во Газа и либански Хезболах претрпеа загуби, а Башар ал Асад беше соборен во Сирија.

Рамнотежата на Ирак меѓу сојузите со Вашингтон и Техеран беше ставена на тест по нападите на ирачките вооружени групи поддржани од Иран врз Израел и американските сили во земјата, по избувнувањето на војната меѓу Израел и Хамас на 7 октомври 2023 година.

Ова доведе до неколку меѓусебни напади кои во меѓувреме прекинаа, но некои ирачки функционери стравуваат од ескалација откако новоизбраниот американски претседател Доналд Трамп ќе ја преземе функцијата на 20 јануари.

„Ова е дефинитивно важен момент, како за развојот на односите на Ирак со Обединетото Кралство, така и за развојот на (регионалната) ситуација која бара дополнителни консултации.- Ова е еден од клучните моменти во односите меѓу Ирак и Обединетото Кралство. Би го опишал како почеток на нова ера во односите, рече Судани, зборувајќи за договорот за стратешко партнерство, без да наведе детали“.

Судани рече дека безбедносниот договор меѓу Велика Британија и Ирак ќе ги зајакне билатералните воени врски по минатогодишната најава дека коалицијата предводена од САД, формирана за борба против Исламската држава, ќе ги прекине своите операции во Ирак во 2026 година.

Исламската држава беше територијално поразена во Ирак во 2017 година и во Сирија во 2019 година, но се уште постои голема загриженост дека би можела повторно да се воспостави во пооддалечените делови на Ирак и да го искористи вакуумот на моќ во Сирија откако исламистичките бунтовници го соборија Асад од власт минатата година.

Ирак претходно потпиша договор за стратешко партнерство со САД, кој имаше за цел да ги прошири односите надвор од воените врски воспоставени по инвазијата на Ирак предводена од САД во 2003 година, на која и се приклучи и Велика Британија.

Таа инвазија го собори поранешниот диктатор Садам Хусеин, но предизвика долгогодишно секташко крвопролевање и војна, а потоа и подем на Исламска држава, која масакрираше малцинства и накратко воспостави таканаречен калифат пред да биде поразена.

Финскиот претседател Александар Стуб и естонскиот премиер Кристен Михал денеска ќе бидат домаќини на Самит на земјите членки на НАТО од регионот на Балтичкото Море што ќе се одржи во Хелсинки.

Според најавите, на Самитот ќе учествуваат и генералниот секретар на НАТО, Марк Руте, потпретседателка на Европската комисија за технолошки суверенитет, безбедност и демократија Хена Виркунен, претседателите на Летонија и на Литванија, Едгарс Ринкевичс и Гитанас Науседа, германскиот канцелар Олаф Шолц, данската премиерка Мете Фредериксен и премиерите на Полска и на Шведска, Доналд Туск и Улф Кристершон.

Тема на Самитот, што ќе се одржи во Претседателската палата во Хелсинки, ќе биде безбедноста во регионот на Балтичкото Море, особено мерките потребни за обезбедување на критичната подводна инфраструктура.

Како што соопшти Кабинетот на Стуб, дискусијата на средбата ќе биде фокусирана и на зајакнување на присуството на НАТО во Балтичкото Море и на одговор на заканата од т.н. „руската флота во сенка“.

Терминот „флота во сенка“ се користи за бродови кои се користат за „тактики за прикривање на шверц на стоки под санкции“ со цел да се заобиколат меѓународни или еднострани рестриктивни мерки за увоз или извоз на овие производи, кои може да вклучуваат енергенси, железо, луксузни производи, оружје, воени технологии итн.

Во конкретниот случај станува збор за користење на трговски бродови за заобиколување на западните санкции кон Русија воведени поради нејзината агресија врз Украина.

Договор за прекин на огнот во Појасот Газа може да биде постигнат оваа недела, изјави денеска (13 јануари) советникот за национална безбедност на Белата куќа, Џејк Саливан.

„Блиску сме до договор и би можеле да го завршиме оваа недела. Не давам никакви ветувања или предвидувања, но тоа е на дофат“, рече Саливан за договорот што ќе вклучува ослободување на заложниците од Појасот Газа.

Преговорите за ослободување на 33 заложници се во напредна фаза, изјави денеска израелски официјален претставник кој сакаше да остане анонимен.

„Не сме сигурни дали се работи за часови, денови или повеќе“, рече претставникот.

Американските и арапските посредници постигнаа значителен напредок во текот на ноќта во разговорите за прекин на огнот во војната меѓу Израел и Хамас и ослободување на десетици заложници во Појасот Газа, но сè уште не е постигнат договор, изјавија официјални лица денеска.

Тројца функционери, кои побараа да не бидат именувани, рекоа дека е постигнат напредок и дека следните денови ќе бидат клучни за ставање крај на повеќе од 15-месечните борби меѓу Израел и палестински Хамас - што САД и Европската унија ја сметаат терористичка организација.

Денеска Катар им го даде на Израел и Хамас конечниот нацрт на договорот за ставање крај на војната во Појасот Газа, по „пробивот“ во разговорите на кои присуствуваше и пратеникот на новоизбраниот американски претседател Доналд Трамп, изјави за Ројтерс официјален претставник запознаен со преговорите.

Официјалниот претставник рече дека текстот на договорот за прекинот на огнот и ослободувањето на заложниците биле договорени на разговорите во Доха во кои учествувале шефовите на израелските разузнавачки агенции Мосад и Шин Бет и катарскиот премиер, како и Стив Виткоф, кој ќе биде американски претставник кога Трамп ќе ја преземе функцијата следната недела.

Се верува дека учествувале и официјални лица од американската администрација во заминување.

„Следните 24 часа ќе бидат клучни за да се постигне договор“, рече претставникот.

Израелското радио Кан, цитирајќи израелски официјален претставник, денеска објави дека делегациите на Израел и Хамас во Катар го примиле нацртот и дека израелската делегација ги известила израелските лидери.

Официјални лица од двете страни, иако не потврдија дека е постигнат конечен нацрт, рекоа дека има напредок во разговорите.

САД, Катар и Египет повеќе од една година работат на преговори за ставање крај на војната во Појасот Газа, досега безуспешно.

Инаугурацијата на Трамп на 20 јануари на Блискиот Исток се смета за де факто краен рок за постигнување договор.

Новоизбраниот претседател рече дека ќе биде „пеколно да се плати“ доколку заложниците што ги чува Хамас не бидат ослободени пред да ја преземе функцијата, додека претседателот во заминување Џо Бајден исто така инсистираше на договор пред да му заврши мандатот.

Официјалниот претставник рече дека разговорите продолжиле во раните утрински часови денеска, при што Виткоф извршил притисок врз израелската делегација во Доха, а катарскиот премиер Шеик Мохамед бин Абдулрахман Ал Тани ги притискал претставниците на Хамас да го финализираат договорот.

Шефот на египетската Генерална разузнавачка агенција, Хасан Махмуд Рашад, исто така беше во главниот град на Катар на разговори, рече официјалниот претставник.

Претставникот на Трамп, Виткоф, беше неколку пати во Катар и Израел од крајот на ноември. Тој беше во Доха во петокот (10 јануари) и отиде во Израел за да се сретне со премиерот Бенјамин Нетанјаху следниот ден, пред да се врати во Доха.

Бајден телефонски разговараше и со Нетанјаху во неделата (12 јануари), нагласувајќи ја „итната потреба за прекин на огнот во Појасот Газа и враќање на заложниците заедно со зголемена хуманитарна помош што би била овозможена со прекин на непријателствата според договорот“, соопшти Белата куќа.

Израел започна офанзива во Појасот Газа откако милитантите на Хамас го нападнаа југот на земјата во октомври 2023 година, убивајќи 1.200 луѓе и зедоа повеќе од 250 заложници, според израелските податоци.

Оттогаш, повеќе од 46.000 луѓе се убиени во Појасот Газа, според здравствените власти во Појасот Газа под контрола на Хамас, при што голем дел од територијата е опустошена од хуманитарна криза и најголемиот дел од населението е раселено.

Двете страни со месеци главно се согласуваа за принципот на прекин на огнот во замена за ослободување на заложниците кои ги држеше Хамас и палестинските затвореници кои ги држеше Израел.

Сепак, Хамас инсистираше на тоа дека договорот мора да доведе до траен крај на војната и повлекување на Израел од Појасот Газа, додека Израел вели дека нема да ја прекине војната додека Хамас не биде уништен.

Извори: АП, Ројтерс

Соединетите Американски Држави денеска (13 јануари) претставија нови правила за извоз на чипови што се користат за вештачка интелигенција, зголемувајќи ги напорите во последните денови на Џо Бајден на претседателската функција, да го отежнат пристапот до напредната технологија на Кина и на другите ривали.

Ограничувањата следат по мерките објавени во 2023 година за извоз на одредени чипови за вештачка интелигенција во Кина, која САД ја гледаат како стратешки конкурент.

Во последниве години, Вашингтон ги засили напорите за ограничување на извозот на најсовремени чипови во Кина, кои можат да се користат во вештачката интелигенција и во системите за оружје, бидејќи технолошкиот напредок на Пекинг предизвикува загриженост.

„САД сега го предводат светот во областа вештачката интелигенција – и развојот на вештачката интелигенција и дизајнот на чипови со вештачка интелигенција – и од клучно значење е така да остане“, изјави министерката за трговија, Џина Раимондо.

Новите правила воведуваат нови контроли на чиповите, барајќи овластувања за извоз, реизвоз и трансфери во земјата - истовремено вклучувајќи голем број исклучоци за земјите кои се сметаат за пријателски настроени кон САД.

Центрите за податоци за вештачка интелигенција ќе мора да се усогласат со подобрените безбедносни параметри за да можат да увезуваат чипови.

Сепак, последниот потег на администрацијата во заминување наиде на критики од технолошката индустрија и предупредувања дека ќе и наштети на конкурентноста на САД.

Извршниот директор на Асоцијацијата на полупроводнички индустрии, Џон Нојфер, рече дека оваа организација е „длабоко разочарана што промена на политиката со таков размер и влијание се воведува неколку дена пред претседателската транзиција и без никаков значаен придонес во индустријата“.

Тој во соопштение додаде дека новите правила може да предизвикаат „трајна штета на американската економија и глобалната конкурентност“ со отстапување на клучните пазари на ривалите.

Гигантот за чипови Nvidia рече дека „иако се сокриени под маската на ‘анти-кинески' мерки, овие правила нема да направат ништо за да ја подобрат безбедноста на САД“.

Правилата им отежнуваат на стратешките конкуренти на САД да користат „шверц и далечински пристап“ за да ја избегнат контролата на извозот, рече советникот за национална безбедност на Белата куќа, Џејк Саливан.

Тие, исто така, според него, обезбедуваат поттик за американските пријатели и партнери да користат доверливи добавувачи за напредна вештачка интелигенција.

Реакција на Кина: „Флагрантно кршeње“

Кина соопшти дека новите американски правила за извоз на чипови кои се користат за вештачка интелигенција се „флагрантно кршење“ на меѓународните трговски правила.

Ова е „уште еден пример за генерализација на концептот на национална безбедност и злоупотреба на извозните контроли и флагрантно кршење на меѓународните мултилатерални економски и трговски правила“, се вели во соопштението на кинеското Министерство за трговија.

„Претходно, американските високотехнолошки претпријатија, индустриски организации и други го изразуваа своето незадоволство и загриженост преку различни канали... Но, администрацијата на Бајден ги игнорираше разумните гласови на индустријата и инсистираше на брзање со мерките“, соопшти кинеското министерство.

Во соопштението се додава дека Кина „ќе ги преземе неопходните мерки за цврсто да ги заштити своите легитимни права и интереси“.

Новите правила ќе стапат во сила за 120 дена, рече Раимондо, давајќи му време на новоизбраниот претседател Доналд Трамп да внесе промени.

Nvidia во своето соопштение наведува дека првата администрација на Трамп покажала како САД „победуваат со иновации, конкуренција и споделување на нашата технологија со светот“.

Трамп воведе високи царини за Кина за време на неговиот прв претседателски мандат.

Сепак, неговите поддржувачи во Силиконската долина може да ги гледаат новите правила како непотребно оптоварување на нивниот капацитет за извоз на производи.

Денеска акциите на Nvidia паднаа за околу три отсто во почетокот на тргувањето, додека Intel загуби 1,6 отсто, а AMD околу 0,8 отсто.

Извор: АФП

Генералниот секретар на НАТО Марк Руте денеска (13 јануари) рече дека Северноатлантската алијанса е особено загрижена за ситуацијата како во Босна и Херцеговина, така и во Косово.

Говорејќи во Европскиот парламент за ситуацијата во Босна и Херцеговина, Руте подвлече дека е од суштинско значење да не се создава безбедносен вакуум во земјата. Тој ја изрази својата целосна поддршка за мисијата АЛТЕА и додаде дека алијансата ќе одржува блиски контакти на сите нивоа за да обезбеди заеднички ефикасно да се управува со сите потенцијални предизвици во БиХ.

Осврнувајќи се на безбедносната ситуација во Косово, шефот на најголемата воена организација потврди дека претставниците на НАТО се во редовен контакт со Приштина и Белград, особено во предизборната кампања во Косово со цел да се спречат можни тензии.

„Ние сме во контакт и со Косово и со Србија за да обезбедиме изборите што ќе се одржат на почетокот на февруари да не доведат до дестабилизација. Ова е исто така клучно“, рече шефот на Алијансата.

Тој подвлече дека е неопходно да се посвети посебно внимание на регионот на Западен Балкан, кој го нарече клучно соседство.

Руте изрази „длабока загриженост“ за безбедносната ситуација на европскиот континент поради кампањата која ја води Русија.

„Не сме во војна, но не може да се каже дека сме во мир“, изјави генералниот секретар на алијансата.

Тој им порача на Европејците дека е неопходно да се инвестира во одбраната. Инаку, подвлече, „подгответе се да го научите рускиот јазик или бегајте во Нов Зеланд“.

И поранешната македонска министерка за одбрана, а актуелна заменичка на Руте, Радмила Шекеринска, вели дека за да се справи со сè потурбулентното безбедносно опкружување, Алијансата мора да ги зголемува трошоците за одбраната и одбранбеното производство.

Ова го порача за време на нејзиното денешно обраќање на Годишната национална конференција на здружението „Народ и одбрана“ во Селен, Шведска.

Словачкиот премиер Роберт Фицо денеска (13 јануари) го покани украинскиот претседател Володимир Зеленски на разговор за транзитот на гас поради спорот околу одлуката на Киев да не ги обнови договорите за транзит на руски гас.

Во краток одговор, Зеленски го покани Фицо да го посети Киев во петок.

„Во ред. Дојдете во петок во Киев“, напиша Зеленски на мрежата Х.

Украина го прекина протокот на гас кон Европа на почетокот на годината по истекот на транзитниот договор меѓу Киев и Москва, со цел да се спречи Москва да добива приходи од енергија и да ги користи за финансирање на инвазијата врз Украина што започна во февруари 2022 година.

Фицо бара обновување на транзитот, велејќи дека исклучувањето на гасот ја чини Словачка, која граничи со Украина, повисоки цени и изгубени такси за понатамошен транзит на гас во Европа.

Откако Фицо и рускиот претседател Владимир Путин се сретнаа во Москва во декември, Зеленски го обвини словачкиот премиер дека сака да му „помогне“ на Путин да заработи пари за финансирање на војната.

Во отвореното писмо до Зеленски, објавено од неговиот кабинет денеска, словачкиот премиер изјави дека средбата може да се одржи во Словачка во близина на границата со Украина и дека може да се искористи за разговори за технички решенија за проблемот.

„Таквата средба ќе создаде добра основа за отворена дискусија за снабдување со гас на Словачка и други земји преку украинска територија“, рече Фицо.

Тој претходно изјави дека е блиску до договор според кој испораките на гас преку Украина ќе продолжат така што прво би се сменила сопственоста над гасот.

Фицо рече дека на самитот на ЕУ во декември, Зеленски одбил да ја продолжи испораката на руски гас преку Украина.

Тој тврди дека Европа претрпела загуби од повеќе милијарди евра поради растот на цената на бензинот предизвикан од недостигот од околу 13,5 милијарди кубни метри гас што тече низ Украина, вклучително и околу три милијарди кубни метри за Словачка.

Фицо минатата недела се закани дека ќе го прекине вонредното снабдување со електрична енергија на Украина бидејќи Русија ја напаѓа нејзината електрична мрежа или дека ќе ја намали помошта за украинските бегалци. Тој, исто така, рече дека неговата влада би можела да ја запре хуманитарната помош или да го искористи правото на вето врз одлуките на ЕУ за Украина.

Извор: Ројтерс

Соединетите Американски Држави денеска (13 јануари) воведоа санкции за екстремно десничарската онлајн мрежа „Терорграм“, означувајќи ја како терористичка група и обвинувајќи ја за промовирање на насилна надмоќ на белата раса.

Американскиот Стејт департмент во соопштението наведе дека групата, која првенствено функционира на социјалната мрежа Телеграм, и тројца нејзини лидери – од Хрватска, Јужна Африка и Бразил – се обележани како специјално означени глобални терористи.

Стејт департментот соопшти дека таа група мотивирала и овозможила напади и обиди за напади, вклучително и вооружен инцидент во 2022 година пред ЛГБТК бар во Словачка, планиран напад на енергетски објекти во Њу Џерси во 2024 година и напад со нож во август во џамија во Турција.

„Групата промовира насилна надмоќ на белците, поттикнува напади против перцепирани противници и обезбедува упатства и инструкциски материјали за тактиките, методите и целите на нападите, вклучително и критичната инфраструктура и владините службеници“, соопшти Стејт департментот.

Мерките на Стејт департментот ги замрзнуваат средствата на групата во САД и им забрануваат на Американците да имаат односи со неа.

Сиро Даниел Амприм Фереира од Бразил, кој е администратор на каналот „Терорграм“, Ноа Ликул од Хрватска и Хендри-Вал Мулер од Јужна Африка, кој е исто така администратор на каналот, се идентификувани како лидери на групата.

Во септември, американските обвинители пондесоа кривични пријави против двајца од наводните водачи на групата, тврдејќи дека користеле Телеграм за поттикнување напади врз афро-американци, Евреи, ЛГБТК луѓето и имигранти со цел да поттикнат расна војна.

Велика Британија во април објави дека ќе ја забрани групата „Терорграм“ како терористичка организација, што значи дека членството во групата или нејзиното промовирање би станало кривично дело во таа земја.

Американскиот претседател Џо Бајден, кој ја критикуваше идејата дека белата раса има надмоќ во однос на другите, ја започна првата национална стратегија за борба против домашниот тероризам во 2021 година. Ова вклучи ресурси за идентификување и кривично гонење на заканите и нови средства за одвраќање за да се спречи Американците да им се придружат на опасните групи.

Извор: Ројтерс

Министерството за здравство (МЗ) попладнево (13 јануари) информира за успешна трансплантација на Клиниката за ортопедија, со имплант, односно коска од починат донор, на два прста кај 13-годишно дете со брахидактилија.

Според информациите од МЗ, во Северна Македонија за прв пат е извршен ваков тип на трансплантација, а детето има уреден постоперативен тек.

Проф.д-р Билјана Кузмановска, национален координатор за трансплантација во објавата на социјалните мрежи му честиташе на тимот предводен од д-р Даница Поповска и доц. д-р Илир Шабани.

„Ќе продолжиме со уште посилно темпо заедно со сите чинители да ја подигнуваме свесноста за овој највисок акт на човекољубие“, истакна проф. д-р Кузмановска.

Најголем напредок во трансплантацијата, покажуваат бројките, е постигнат во 2021 година кога имало девет донори, па се трансплантирани пет срца, 16 бубрези и се направени седум коскени трансплантации.

Од 2020 година до март 2024 година се трансплантирани 11 срца, 4 црни дроба, 38 бубрези и 24 коскени ткива, вкупно 77 органи, според податоците што ги објавуваше Министерството за здравство.

Во историјата на македонското здравство, првата трансплантација на бубрези е направена во Македонија во времето на Југославија во 1977 година, две децении после првата трансплантација во светот, во 1954 во САД.

За 47 години во Македонија се направени повеќе од 500 трансплантации на бубрези. Јубилејната 500 трансплантација беше направена минатата 2023 година, кај 25 годишна пациентка.

Европската комисија (ЕК) денеска (13 јануари) негираше дека се обидела да ја прикрие здравствената состојба на својата претседателка Урсула фон дер Лајен, која беше хоспитализирана поради тешка пневмонија.

Фон дер Лајен (66) во септември го започна својот втор петгодишен мандат на чело на Европската комисија.

На 3 јануари комисијата изјави дека Фон дер Лајен има „тешка пневмонија“ и дека нејзините активности во следните две недели се откажани.

Детали за нејзината состојба или како за тоа како се разболела не се објавени, иако германската новинска агенција ДПА подоцна објави дека таа била примена во болница. Ова покрена прашања за транспарентноста во моќната извршна власт на ЕУ.

На новинарско прашање зошто се сокриени вестите за нејзината хоспитализација, портпаролката на Европската комисија Пола Пињо изјави: „Рековме дека претседателката имаше тешка пневмонија“.

Пињо рече дека медиумите биле информирани оти претседателката ги откажала своите состаноци на почетокот на јануари, но примала важни телефонски повици, вклучително и од италијанската премиерка Џорџа Мелони и дека можела да ги извршува своите должности.

„Затоа ви дадовме критични информации за здравствената состојба на претседателката, така што кажавме каква болест има и колку е сериозна“, рече Пињо одговарајќи на новинарски прашања, без да објасни зошто се сокриени детали од болницата.

Додаде дека претседателката „добро закрепнува“ и треба да се врати во Брисел во нејзината канцеларија на Комисијата, на крајот на оваа недела.

Фон дер Лајен обично има напорен распоред на патувања. Таа следната недела треба да присуствува на седницата на Европскиот парламент во Стразбур, Франција и на Светскиот економски форум во Давос, Швајцарија.

По преземањето на функцијата во 2019 година, фон дер Лајен ги предводеше напорите на ЕУ за обезбедување вакцини против КОВИД-19 и беше меѓу главните поддржувачи на Украина за време на руската инвазија. Со ослабените влади во Франција и Германија, таа се обиде да одигра поголема улога во активностите на Европската унија.

Извор: АП