„Донбас и понатаму: Територијалните пречки за мир во Украина“

Во услови на забрзани дипломатски активности околу предлогот на Соединетите Држвави за мировен договор, украинскиот претседател Володимир Зеленски на 8 декември изјави дека Киев нема ниту законска, ниту морална основа да отстапи дел од својата територија.

„Секако, Русија инсистира да се откажеме од територија. Секако дека не сакаме да дадеме ништо. За тоа се бориме“, рече Зеленски, чија земја се спротивставува на руската воена агресија од 2014 година и на целосната инвазија на руските сили од февруари 2022 година.

Звучи јасно. Но, во истиот онлајн разговор со новинарите, тој рече дека преговорите со Вашингтон вклучуваат „сложени прашања во врска со територијата“ и дека „сè уште не е пронајден компромис“.

Еве еден поглед на територијалната контрола во Украина, една од најголемите пречки за мир.

Донбас

Целите и опсесиите што го наведоа рускиот претседател Владимир Путин да ја започне инвазијата одат многу подалеку од освојувањето на територијата, вклучувајќи ја желбата да се покори Украина, да се ослабне Западот и да се поништат некои од резултатите од Студената војна и падот на советската империја.

Но, контролата врз Донецк и Луганск, кои го сочинуваат Донбас, е очигледно клучна цел. И заедно со доминацијата врз Крим и делови од Запорожје и Херсонскиот регион, тоа е веројатно минимумот што Путин го смета за прифатлив, барем засега, за да не се гледа дома како да ја изгубил војната за која првично очекуваше дека ќе ја фрли Украина на колена за неколку недели.

Проблемот за Путин е што неговите сили не успеаја да го освојат целиот Донбас. Речиси целиот регион Луганск, освен неколку помали области, е под руска окупација, што сочинува речиси една петтина од територијата на Украина контролирана од Москва.

Но, Донецк се покажа како потежок: руските трупи контролираат околу 77 проценти од областа по бавен и исцрпувачки офанзивен напредок, но не успеаја дефинитивно да го освојат разурнатиот град Покровск, а неколку други населени места остануваат под контрола на Киев.

Поради руското напредување кај Покровск, украински полицајци евакуираат цивили

Огромните загуби на човечка сила можеби дополнително ја зајакнаа решеноста на Путин да го заврши освојувањето на областа, така што крвопролевањето не би се сметало за залудно потрошено.

Во секој случај, тој ја направи целосната контрола врз Донбас фундаментален услов во секој мировен договор, велејќи минатата недела дека Русија ќе го преземе преостанатиот дел со сила, ако дипломатските напори не резултираат со повлекување на Украина.

За Украина, делот од Донбас што сè уште го контролира е подеднакво клучен, ако не и поважен. Секој мировен договор што отстапува територија на Русија или ја консолидира контролата на Кремљ врз окупираните територии би бил широко сфатен во Киев и на Западот како награда за агресијата на Москва - но договор што ја обврзува Украина да се повлече од територијата што нејзините сили успеале да ја одбранат, исто така со огромна човечка цена, би бил уште потешко да се прифати.

Ова би можело да има големи политички последици за Украина и Зеленски, што е една од причините зошто Путин сака тоа да се случи.

Како што истакна Зеленски на 8 декември, постои и цврста правна пречка за предавање територија на друга земја: украинскиот Устав, во кој се наведува дека сите територијални промени се „решаваат исклучиво“ преку референдум на национално ниво.

Де факто, де јуре

Друга компликација, барем затоа што Путин инсистира на тоа, е тврдењето на Москва - неосновано во реалноста, но утврдено во руското право повеќе од три години - дека регионите Луганск, Донецк, Запорожје и Херсон се дел од Русија, а не од Украина. Путин се обидува да ја нагласи оваа реторичка поента со тоа што наведува дека Русија ќе го „ослободи“ остатокот од Донбас, наместо да каже дека ќе ја заземе или окупира украинската територија.

Навидум непомирливата дилема околу Донбас е одразена во мировниот предлог на САД од 28 точки, кој предизвика дипломатска бура кога се појави минатиот месец.

Нацртот е широко оценет како многу поволен за Русија, а Украина се спротивстави на него во разговорите со американските претставници, како и со европските лидери кои се собраа за да ги поддржат напорите на Киев да избегне едностран договор.

Но, формулацијата за Донбас, која очигледно предизвика негодување во Украина, исто така изгледаше малку веројатно да ја задоволи Русија. Заедно со Крим, кој беше окупиран од Русија во 2014 година, во нацрт-предлогот се наведува дека регионите Донецк и Луганск ќе бидат „признаени како де факто руски“ - а не де јуре, што Москва го сака. Исто така, беше наведено дека Украина ќе ги повлече своите сили од делот од регионот Донецк што го држи и дека оваа територија ќе стане „неутрална демилитаризирана тампон-зона“ што ќе биде „меѓународно признаена“ како дел од Русија, но во која на руските сили нема да им биде дозволено да влезат.

Меѓу другите потенцијални стапици, како што е прашањето кој ќе го надгледува почитувањето на договорот во Донбас, некои аналитичари велат дека де факто признавањето е контрадикторно во смисла: признавањето, конкретно наведено во мировниот договор, сугерира формално прифаќање, додека де факто подразбира неформално прифаќање на фактите на терен.

Видете и ова: Венс: И Украина и Русија, најверојатно ќе бидат „незадоволни“ од каков било мировен договор

На 8 декември, Зеленски рече дека американскиот нацрт-договор е намален од 28 на 20 точки, отстранувајќи ги некои од одредбите што се најмалку поволни за Украина. Но, нацрт-документот не беше објавен, па затоа не е јасно како се решава прашањето за територијата - иако од коментарите на Зеленски беше јасно дека Киев не бил задоволен околу ова прашање во тоа време.

Херсон и Запорожје

Освен Крим и Донбас, регионите Запорожје и Херсон, исто така, претставуваат предизвик за потенцијалните миротворци. Русија држи дел од секоја од тие области, давајќи ѝ „копнен коридор“ од руската граница до теснецот што го поврзува окупираниот Крим со континентална Украина, како и контрола врз нуклеарната централа Запорожје - најголемата во Европа и уште едно чувствително прашање во мировните преговори.

Но, откако Украина ја врати контролата врз Херсон во голема контраофанзива на есен 2022 година, Русија не ги држи главните градови на ниту една од тие области. Среде притисокот на САД за мир што започна кога Трамп ја презеде функцијата во јануари оваа година, Москва понекогаш се чинеше отворена за договор што би ја оставил Украина со контрола на територијата што ја држи, како што е наведено во предлогот од 28 точки.

Но, Путин минатата недела ја оспори таа идеја со воинствени изјави, тврдејќи дека Русија ќе го заземе не само Донбас, туку и „Новорусија“ со сила, доколку Украина не се повлече, користејќи многу контроверзен термин кој датира од времето кога царска Русија доминираше во големи делови од источна и јужна Украина.

Покрај регионите Крим, Луганск, Донецк, Запорожје и Херсон, Русија контролира и многу помали делови од територијата во регионите Харкив, Суми и Дњепропетровск. Во планот од 28 точки се наведува дека „Русија ќе се откаже од другите договорени територии што ги контролира надвор од петте области“, но повеќе детали не се наведени.