Граѓаните на Гренланд ќе излезат на гласање на 11 март во услови на претстојна геополитичка битка поради повиците на американскиот претседател Доналд Трамп, данската територија да стане американски остров.
„На еден или друг начин, ќе го добиеме“, вети Трамп пред Конгресот на 4 март, додека тврдеше дека на Вашингтон му е потребен Гренланд заради националната безбедност на Америка. „Ги имате бродовите на Кина насекаде. Имате руски бродови насекаде. Нема да дозволиме тоа да се случи“, им рече Трамп на новинарите во јануари.
Сегашниот фокус врз Гренланд е само најновото оживување на повеќе од 150-годишната амбиција на Вашингтон да ја преземе територијата.
Гренланд прекриен со мраз го доби своето несоодветно име од нордискиот истражувач од 10 век, Ерик Црвениот. Раниот доселеник го избрал името затоа што, како што рекол, „луѓето би биле привлечени да одат таму доколку има интересно име“.
Нордиските доселеници на Гренланд не издржаа. Истражувачите веруваат дека новодојдените станале жртви на променливата клима и економскиот пресврт предизвикани од чумата, меѓу другите тешкотии. До 1721 година, кога данските мисионери првпат пристигнале на островот, останало само домородното население Инуити (ескими).
Еден мисионер ги опишал жилавите Инуити на Гренланд како толку лакоми на калории што јаделе вошки извадени од нивната облека. За да избегнат трошење минерали, тој тврдеше дека тие „ќе ја изгребат потта од нивните лица со нож и ќе ја излижат“.
Данска прогласи суверенитет над Гренланд во 1921 година и спроведе трговски монопол со островот. Забраната за надворешни трговци му овозможи на Копенхаген да купува китови и фоки - ценет извор на гориво за фенери - строго по свои услови.
За време на Втората светска војна, Данска беше нападната од нацистичка Германија, оставајќи ја данската територија на Гренланд отворена за германско преземање.
Џорџ Л. Вест, претставник на американската служба за надворешни работи, потсети дека американскиот претседател Рузвелт „веднаш одлучил дека мораме да направиме нешто за Гренланд“. Американските сили ја окупираа територијата, обезбедувајќи го нејзиниот вреден рудник Криолит.
Со временската прогноза како критичен фактор за водење војна, нацистичките оперативци постојано правеа обиди да постават тајни метеоролошки станици на изолирани делови на Гренланд.
„Се чини дека голем дел од вашето време за Западна Европа потекнува од тој леден брег. Од воена гледна точка е непроценливо да се добиваат метеоролошки извештаи оттаму“, објасни Вест, додавајќи дека дел од американската мисија на Гренланд била „да се пронајдат овие тајни нацистички метеоролошки станици и да се уништат“.
Соединетите држави го вратија Гренланд под контрола на Данска по војната, но не ја повлекоа својата војска. Во 1951 година, двете земји потпишаа договор со кој на Вашингтон и на новоформираната воена алијанса на НАТО му дозволија „да ја подобрат и генерално да ја прилагодат областа за воена употреба“.
Еден од американските објекти на Гренланд, наречен Camp Century, беше прогласен за истражувачки објект. Во реалноста тоа беше фронт за Project Iceworm, планирана мрежа на локации за лансирање нуклеарни ракети под ледената покривка на Гренланд насочена кон Советскиот Сојуз.
Тајната американска станица за нуклеарно оружје беше осудена на пропаст уште од самиот почеток. Инженерите се соочуваа со постојано менување на мразот што се извиткуваше и и ги виткаше силосите дизајнирани да држат деликатни нуклеарни боеви глави. Во 1966 година, Camp Century беше напуштен, заедно со радиоактивен отпад што останува закопан под мразот до денес.
Предлозите САД да го купат Гренланд датираат од 1867 година, кога оваа идеја за прв пат сериозно ја разгледал Вашингтон.
Во 1946 година, кон Копенхаген беше упатена конкретна понуда од околу 1 милијарда американски долари, која еден сенатор ја опиша како „воена неопходност“ за Соединетите држави.
Гренланд, според Вашингтон, ќе овозможи „поставување области од кои ќе се започнат воени операции над Арктикот против американските противници“, меѓу другите намени.
Министерот за надворешни работи на Данска ја отфрли понудата од 1946 година, одговарајќи дека „иако и должиме многу на Америка, не чувствувам дека им го должиме целиот остров Гренланд“.
Трамп, за време на неговиот прв мандат во 2019 година, постојано сугерираше САД да ја преземат територијата - изјави кои беа широко отфрлени како несериозни. Меѓутоа, откако ја направи територијата приоритет во неговиот втор мандат, Данска очигледно одговори со зголемување на важноста на Поларната мечка, што го претставува Гренланд, на грбот на данскиот крал и повтори дека територијата не е на продажба.
Денес Гренланд управува со многу свои институции, вклучително и свој парламент, но останува во голема мера зависен од Данска.
Територијата добива речиси 600 милиони долари помош секоја година од Копенхаген, фонд кој претставува повеќе од половина од целиот владин буџет на Гренланд и еднаков на повеќе од 10.000 долари за секој од 57.000 жители на територијата.
Ако растечкото движење за независност на Гренланд успее да ја одвои територијата од данската власт по изборите на 11 март, Вашингтон би можел да го заобиколи Копенхаген во својата потрага да ја преземе сопственоста на територијата. Но, додека мнозинството Гренланѓани се за независност од Данска, околу 85 отсто од нив се противат и да стане американска територија, според една неодамнешна анкета.
Комплексноста на геополитичката бура што се развива над Гренланд неодамна беше сумирана од премиерот на територијата Муте Егеде, кој им рече на новинарите во јануари: „Ние не сакаме да бидеме Данци, не сакаме да бидеме Американци, ние сакаме да бидеме Гренландци“.
