Навредливите и погрдни термини, како што се „ајван“, „човек од Србија“, „продадени“, „хибриди“, „политичка секта“ и други, станаа дел од вокабуларот на речиси сите поголеми политички партии во Косово.
Таквиот јазик, кој политичарите го користат јавно со години, го достигна својот врв пред предвремените парламентарни избори на 28 декември, велат претставници на граѓанското општество, аналитичари и експерти за социјално однесување и медиумите.
Официјалната кампања започнува на 17 декември, но политичките партии веќе ги започнаа своите активности: средби со граѓани, јавни говори и ТВ дебати.
Она што е впечатливо е нивниот фокус - повеќе на напади и обвинувања едни против други, а речиси никаков на презентирање на изборни програми.
„Наместо дебата за идеи, политиката се гледа како борба меѓу „мои“ и „твои“, вели Меџиде Демоли од движењето ФОЛ - дел од мрежата на невладини организации „Демократија во акција“, која ги следи кампањите и изборните процеси во Косово.
„Таквата култура на навреди, за жал, се перцепира како сила, што го сметам за погрешно“, додава таа.
Непријателските зборови „намерна стратегија“
Политичкиот аналитичар Артан Мухаџири го гледа интензивирањето на навредливиот јазик како последица на стремежот на политичките партии кон максимални изборни придобивки.
Тој го наведува движењето Самоопределување и неговиот лидер Албин Курти како пример, кои постигнаа најдобар резултат на последните два парламентарни избори - во февруари 2021 година и февруари 2025 година - но без голем успех во нивните политички или економски програми, според него.
„Така, непријателските зборови станаа најатрактивниот моде л за достигнување на врвот на власта“, вели Мухаџири.
„Изборот на овој формат на политичко дејствување од страна на поранешните опозициски партии е секако показател за драстичен недостаток на идеи, храброст и - најважно - еманципирана свест за итноста на критичниот предизвик“, додава тој за Радио Слободна Европа.
Во 2021 година, движењето Самоопределување освои повеќе од 50 проценти од гласовите, додека другите три големи партии останаа надвор од власт.
На изборите на 9 февруари, Самоопределување повторно победи, но не успеа да обезбеди мнозинство за самостојно да формира влада.
Неуспехот да се формира влада доведе до предвремени избори закажани за 28 декември.
Мухаџири истакнува дека недостатокот на визионерски платформи засновани на експертиза се заменува со поларизација и навредливи етикети за противниците. Според него, оваа навредлива реторика има за цел да ги мотивира гласачите преку негативно емоционално оптоварување, минимизирајќи ја етичката одговорност за конструктивен придонес.
Демоли, исто така, го гледа ова како намерна стратегија: острата реторика ја мобилизира милитантната база на партиите и создава чувство на итност: „Ако не гласате за нас, тоа ќе биде катастрофа“.
„Ова ги охрабрува луѓето да излезат да гласаат на денот на изборите“, вели Демоли.
За да ги мобилизираат гласачите, додава таа, политичките партии сè повеќе користат навредлив јазик кон своите противници на социјалните медиуми, каде што добиваат голем број прегледи и коментари.
„Ова ги игнорира дебатите за изборните програми и важни прашања како што се буџетот, образованието и здравството“, заклучува таа.
Конфликти на социјалните медиуми
Албан Зенели, професор на Одделот за новинарство на Универзитетот во Приштина, вели дека политичките партии, како генератори на остра, навредлива и понижувачка реторика, го поларизирале општеството.
Овој поларизиран дискурс, додава тој, често се охрабрува во ТВ дебатите.
„Иако медиумите можат да играат одредена улога во модерирањето на тој јазик, главниот проблем лежи во генераторите на таа реторика, а тоа се политичките партии“, изјави Зенели за Радио Слободна Европа.
Тој објаснува дека изедначувањето на политичкиот противник со непријател е главна карактеристика на јазикот што се користи на социјалните медиуми.
Според него, ова се случува во ера позната како „пост-вистина“, во која „луѓето повеќе не се заинтересирани да слушаат аргументи и објективни факти“, туку сакаат „емоционално да слушнат приказна што им одговара“.
„Оваа ера во која живееме, карактеризирана токму со она за што зборуваме, е многу погодна за политичкиот јазик што го користат политичарите“, додава Зенели.
Социологот Артан Красниќи нагласува дека јазикот не само што изразува мислење, туку и акција.
Поради недостатокот на реални политички понуди, според него, партиите играат улога на жртви и користат блокирачки и поларизирачки идеи што му штетат на општеството.
„Оваа политика на виктимизација или политика на барачки противник - не велам непријател - звучи или се смета за ефикасна за мобилизирање и електрифицирање на гласачите“, вели професорот по социологија на Универзитетот во Приштина.
Тој додава дека острата реторика, со навреди и омаловажувања, ги мотивира не само партиските милитанти, туку и обичните граѓани да го користат истиот јазик.
„Кога луѓето се нарекуваат едни со други „ѓубре“ или „секта“, тоа е повеќе насочено кон нивниот електорат отколку кон нивниот противник“, вели Красниќи, додавајќи дека таков јазик не само што е во спротивност со граѓанското образование, туку и го поларизира општеството на начин што ја загрозува самата демократија.
Штета за демократијата
Демоли од движењето Фол, исто така, предупредува на опасноста за демократијата.
Претворањето на јавната дебата во арена на понижување го поттикнува „ерозијата на демократската култура“, верува таа.
„Денес започнува со политичарите, утре се движи кон новинарите, активистите, заедниците и сите други. Накратко, линијата помеѓу политичката критика и дискриминацијата станува сè повидлива“, вели Демоли.
И за Мухаџирија, навредливата реторика ги загрозува демократските стандарди, ги деформира јавните норми и го намалува просторот за соработка во владата.
„Радикализацијата на дискурсот помага да се создадат психолошки и социјални предуслови за политичарите да проектираат агресивно однесување кон гласачите - од ТВ студија до домови, институции и улици“, вели тој.
Излегување од политичкиот вртлог: Дали има решение?
Социологот Красниќи нагласува дека сите општествени актери - партии, граѓанско општество, медиуми и граѓани - мора да ја одиграат својата улога во замена на конфликтите со конструктивна дебата за идеи и програми.
Сепак, нема готови рецепти: тоа е сложен процес што бара учество на сите, вели тој.
Зенели предупредува дека претходната поларизација го остави Косово без институции една година и додава дека општеството нема луксуз да го повтори.
Демоли не очекува промени пред изборите, но верува дека медиумите можат да имаат влијание со насочување на дебатите кон програми и идеи, а не кон навреди, и со воведување критериуми што ги санкционираат навредите на водечките телевизиски станици.
„Значи, тие треба да воведат правило дека секој што користи навреди треба да биде прекинат или повеќе да не биде поканет во медиумите“, вели таа.
Соговорниците на Радио Слободна Европа очекуваат дека партиите ќе ја ублажат својата реторика по изборите на 28 декември, но најмногу од личен интерес, користејќи ја како средство за олеснување на постизборните коалиции.
