Руските власти ја спречуваат Црна Гора да се приклучи на меѓународниот договор за контрола на извозот на оружје и стоки со двојна намена - Васенарскиот договор.
„Русија веќе некое време го попречува процесот на прифаќање нови членки“ иако сите услови за членство се исполнети, според документ од Владата на Црна Гора за исполнување на препораките од извештајот на Европската комисија.
Васенаарскиот договор има 42 членки, вклучувајќи ја и Русија, а сите одлуки се донесуваат едногласно.
Меѓу другото, членовите разменуваат информации за конвенционално оружје и чувствителни технологии со цел зајакнување на меѓународниот мир и безбедност.
Руската амбасада не одговори на барањето од Радио Слободна Европа (РСЕ) дали и зошто Москва ја спречува Црна Гора да се приклучи.
Односите меѓу Подгорица и Москва се затегнати повеќе од една деценија, првенствено поради влегувањето на Црна Гора во НАТО и руската инвазија на Украина.
Што е Васенарскиот договор?
Васенарскиот договор беше воспоставен по Студената војна, поради потребата земјите да соработуваат со цел да се намали ризикот од ширење на конвенционално оружје и стоки и технологии со двојна употреба.
Со договорот се подготвуваат две контролни листи на кои се потпираат и Европската Унија и Црна Гора во своето законодавство - едната што се однесува на извозот на оружје, а другата стоки и технологии со двојна употреба.
Првата вклучува, на пример, тенкови, борбени авиони, хеликоптери...
Втората вклучува компјутери, телекомуникации, сензори, ласери, погонски системи... односно стоки и технологии што се користат за цивилна употреба, но можат да се користат и за развој, производство или зајакнување на воените капацитети.
Видете и ова: Вакцини, камери и воени вежби во функција на „острата моќ“ на Кина врз Западен Балкан„Согласот не е насочен против која било држава или група држави и не се меша во правото на државите да стекнат легитимни средства за самоодбрана“, изјави дипломатски извор запознаен со ситуацијата за РСЕ/РЛ.
Сепак, тој додаде дека целта на спогодбата е извозот да придонесе за меѓународниот мир и безбедност и да спречи оружјето да заврши во рацете на терористи.
Проблемот на Црна Гора
Пред десет години, Црна Гора, членка на НАТО и кандидат за членство во ЕУ, исто така поднесе иницијатива за пристапување. Владата нагласува дека ги исполнила сите формални услови за членство.
„Сепак, конечната, консензуална одлука за прием ќе зависи од геополитичките околности и климата во рамките на Васенарскиот договор, првенствено од позицијата на Руската Федерација,“ велат од црногорската Влада.
Министерството за надворешни работи - чија надлежност е прашањето за членство - не одговори на прашањето на РСЕ/РЛ за тоа зошто Русија го попречува приемот.
Европската комисија во извештајот за Црна Гора од овој месец изјави дека нема напредок во врска со прашањето за членство во аранжманот.
„Ова е една од задачите на Црна Гора во рамките на пристапувањето кон Европската Унија, но ЕУ мора да покаже толеранција за фактот дека постои трета страна. Во овој случај, Руската Федерација ја донесува таа одлука, а не институциите на ЕУ“, изјави воениот аналитичар Александар Радиќ за РСЕ/РЛ.
Радиќ додава дека таквото однесување од страна на трети земји не е правилно, но дека како членки тие имаат право да го сторат тоа.
Сепак, тој истакнува дека Црна Гора веќе дејствува како што е пропишано со Васенарскиот договор, особено истакнувајќи го квалитетот на црногорските извештаи за извоз во споредба со оние на другите земји.
Руските дејствија во аранжманот се проблем за САД и ЕУ
Проблемот со дејствијата на Русија во работата на Васенарскиот договор е забележан и од Брисел и од Вашингтон. Имено, документ од Европскиот парламент од ноември 2023 година наведува дека ефикасноста на Васенарскиот договор се соочува со предизвици „со оглед на членството на Русија и променливата геополитичка ситуација“.
„Структурата на членство базирана на консензус предизвика загриженост за нејзината ефикасност. Соединетите Американски Држави изразија резерви во врска со придржувањето на Русија кон пактот, наведувајќи ја нејзината вмешаност во кибернапади и обиди за стекнување чувствителни технологии“, се вели во документот.
Србија и Албанија „се на чекање“?
Црна Гора не е единствената што чека членство. Воениот аналитичар Радиќ додава дека Србија е исто така на листата на чекање за членство. Европската комисија во својот извештај за Албанија наведе дека „завршувањето на процесот на пристапување беше блокирано од една од земјите учеснички“. Во извештајот на Комисијата не се наведува која земја била вклучена. Албанската амбасада не одговори на прашањето на РСЕ/РЛ дали станува збор за Русија.
Хрватска, која е членка на ЕУ и НАТО, годинава слави 20 години членство во Васенарскиот договор. Хрватското Министерство за надворешни и европски работи изјави за РСЕ/РЛ дека членството во договорот покажува дека земјата има развиен и сигурен систем за контрола на извозот.
„Ова е особено важно во денешниот геополитички контекст, во кој напредните технологии - како што се вештачката интелигенција, напредните полупроводници и квантните технологии - можат да се користат за репресија или воени цели“, соопшти министерството.
Договорот ги вклучува повеќето земји од ЕУ и НАТО.