Чагаптај беше редовен колумнист за Хуриет Дејли Њуз, најстариот и највлијателниот весник на англиски јазик во Турција, и соработник на блогот на на Си-Ен-Ен (Global Public Square). Редовно се појавува на Фокс Њуз, Си-Ен-Ен, Би-Би-Си и Си-Ен-Ен Турк. Неговата последна книга, Султан на есен: Ердоган се соочува со незапирливите сили на Турција, беше објавена во јуни 2021 година.
РСЕ: Во пресрет на изборите во Турција, аналитичарите почувствуваа можност за епохален пресврт, повеќето јавни анкети сугерираа дека опозицискиот кандидат Киличдароглу е во убедливо водство пред Ердоган, исто така дека опозициската коалиција ќе победи на парламентарните избори. Сепак, Ердоган заврши со убедливо водство и коалицијата предводена од неговата партија обезбеди мнозинство во парламентот. Како се случи тоа?
Чагаптај: Одејќи на избори, претседателот Ердоган имаше два предизвици. Една од нив беше економијата, 50% инфлација и лирата која изгуби речиси 500% од својата вредност во последните 5 години. А другото прашање беше обединетата опозиција. Мислам дека успеа да ги надмине и двата предизвици. Што се однесува до економијата, Ердоган формираше добри врски меѓу Турција и монархиите во Персискиот Залив што резултираше со големи парични трансфери во Турција и тој негуваше добри врски со Русија, особено со Владимир Путин, одржувајќи ги економските врски со Русија, дури и додека воено ја поддржува Украина; а тоа резултираше со готовински прилив во Турција, туризам, трговија, инвестиции, но и повторно големи парични трансфери од Русија во Турција во 2022 година. Овие му помогнаа на Ердоган да додели дарежливи бенефиции за социјално осигурување, огромни зголемувања на платите, да спроведе простување заеми и да издаде евтини кредити. Во Турција на 45% од работната сила им се исплаќа минимална плата, а минималната плата минатата година е зголемена 3 пати, со што износот е двојно зголемен.
Сето тоа му помогна на Ердоган, но тој, се разбира, мораше да се соочи со предизвикот на обединета опозиција и да го занемари сојузот што опозицискиот кандидат Киличдароглу го состави, составен од десничарски и левичарски партии, кои работеа во големите градови (Истанбул, Анкара, Измир), долж глобализираното крајбрежје, Егејското Море и Медитеранот и побогатите региони како Тракија. Сепак, оваа десно-левичарска коалиција што Киличдароглу ја состави не функционираше толку добро во средна Турција, внатрешен Егеј, централна Анадолија и североисточна Анадолија, каде Ердоган се потпираше на неговата целосна контрола на протокот на информации за да ја поткопа оваа коалиција. Деведесет проценти од медиумите се контролирани од бизниси поврзани со Ердоган, 80% од граѓаните на Турција не читаат на други јазици освен турски, па тоа значи дека Ердоган може да ја креира реалноста за нив, реалноста во наводници се разбира.
Медиумите го означија Киличдароглу како кандидат за алевит. Тој е од оваа универзалистичка гранка на исламот позната како алевизам сличен на бектешите во Албанија, Бугарија и Грција. Алевитите практикуваат универзалистичко разбирање за исламот, така што медиумите лојални на Ердоган го прикажаа како недоволно муслиман и мислам дека тоа навистина ја намали поддршката за него меѓу десничарските гласачи во средна Турција. Слично на тоа, медиумите исто така ја означија алијансата како поддржана од „терористи“, за таа цел. Поддршката од прокурдската демократска партија беше претставена од медиумите под контрола на Ердоган, како подршка од терористите, од Курдистанската работничка партија (ПКК), која е посебен ентитет. Ова, се разбира, не беше факт, но ја нарушува перцепцијата на електоратот дека оваа опозициска алијанса е поддржана од терористичка група во наводници.
РСЕ: Исто така, Киличдароглу не е толку харизматичен лидер, тој ги загуби сите избори од 2010 година и ги остави настрана многу популарните градоначалници, на Анкара и Истанбул, иако на градоначалникот на Анкара Имамоглу властите му забранија да учествува на изборите.
Чагаптај: Мислам дека Имамоглу сака да се кандидира за претседател на следните турски избори. Мислам дека Киличдароглу заврши неверојатна работа затоа што Турција во основа е земја во која доминира десницата и историски гледано, има слободни избори од 1950-тите, па дури и ако тие не се фер во последно време, тие сè уште се слободни, но она што беше значајно е тоа што во нејзините речиси 70 и повеќе години како демократија, Турција е водена од влади доминирани од левицата помалку од 2 години, а Киличдароглу го претставува левичарскиот блок на политиката. Сè уште е доста импресивно, со оглед на тоа што Ердоган играше нефер трка и имаше предности на функцијата, Киличдароглу доби 45 отсто од гласовите, тоа е највисокиот број на гласови што левичарски кандидат ги добил во Турција, дури и повисок од поранешниот премиер Булент Еџевит. Тој беше премиер на Турција во 1970-тите и беше исклучително популарен, сакан и харизматичен, а исто така и со позадината на 1970-тите, подемот на евросоцијализмот, движењата на работничката класа, па дури и тогаш, Еџевит доби 41% во 1977 година. За Киличдароглу, фактот што 45% од населението на Турција гласаше за левичарска партија и кандидат е доста значаен, па би рекол дека тој не победи, но исто така, тој не изгуби нужно затоа што трката беше неправедна, а тој исто така се кандидираше против традиционалната десна-лева поделба во земјата.
РСЕ: Спомнавте дека и покрај драстичното опаѓање на лирата и големите проблеми, Ердоган ги искористи паричните приливи од Русија, за да ги зголеми платите. Дали тоа значи дека економската ситуација во Турција не е толку лоша како што покажуваат овие бројки? На пример, дека лирата драстично падна за 95% во последната година или што турската берза падна во понеделникот за 8% по овие избори. Земјотресите исто така беа еден вид удар за Ердоган поради лошото управување на турските власти, лошата инфраструктура и слично.
Чагаптај: Мислам дека економијата всушност не е во добра состојба, имајќи ги предвид макроекономските показатели. Централната банка продаваше девизни резерви за вештачки да ја задржи вредноста на лирата и тоа не може да трае вечно. Мислам дека неортодоксните политики на Ердоган каде што тој верува дека каматните стапки ја поттикнуваат инфлацијата, а не обратно, па затоа ги држи каматите ниски за да се бори против високата инфлација, но не можете да се борите против инфлацијата со тоа. Сето ова резултираше со големо страдање на турската економија. Големите трансфери што дојдоа од Русија и од Заливот помогнаа да се создаде чувство на ослободување од хиперинфлацијата бидејќи тоа се претвори во зголемување на платите, простување заеми и евтини кредити, а тоа навистина помогна неверојатно. Контролата на медиумите играше улога и во обликувањето на вниманието на јавноста по земјотресот, што се случи во земјотресот и кој е одговорен за бројот на жртвите, далеку од тоа што е реалноста. Така, по земјотресот стана јасно дека владините агенции, не им пружија помош на време на многу луѓе кои страдаа и чекаа под урнатините и можеби некои од нив починаа под ниски температури додека чекаа да дојде помош. Додека јавноста преминуваше од фазата на тага за загуба во фазата на гнев и требаше да започне критиката кон Ердоган, медиумите веднаш го префрлија фокусот од тоа како земјотресот беше виша сила на тоа како Ердоган ја направи Турција голема воена и индустриска сила.
Нема дебата во медиумите, за време на предизборната сезона за земјотресот, како реагира владината агенција за помош и како корупцијата имала улога во уривањето на некои згради, додека некои стојат настрана, нема дискусија за 50% инфлација или дека новинарите и политичарите одат во затвор. Фокусот беше дека Ердоган ја направи Турција голема воена и индустриска сила, медиумите зборуваа за првиот турски носач на авиони, природниот гас пронајден во Црното Море и сето тоа навистина му помогна да има позитивен имиџ во кампањата, која можеше да му донесе многу гласови, особено од центристичките гласачи и некои десничарски гласачи кои не беа убедени во кампањата на Киличдароглу.
РСЕ: Победи во некои градови кои беа тешко погодени од земјотресот. Дали тоа значи дека половина од граѓаните кои гласаа за Ердоган претпочитаат стабилност пред промени со неизвесна перспектива, и дека идентитетската политика победува, како што тоа е случај во многу земји со популистичко и авторитарно владеење?
Чагаптај: Мислам дека Ердоган позајми неколку страници од колегата авторитарец, книгата на Виктор Орбан во Унгарија, од кои едната, како што рече Ердоган, „види, јас сум навистина добар администратор, добар менаџер, не сакате да изберете опозиција која никогаш ништо не водела“ како во Унгарија каде опозицијата во голем број партии го предизвикува Орбан. Во однос на Турција, шест опозициски партии го предизвикуваат Ердоган, а Ердоган рече - шест партии не можат да водат земја. И тогаш политиката на идентитет, Ердоган ги демонизираше ЛГБТИ заедниците во пресрет на изборите. Мислам дека ова се алатките што Орбан успешно ги искористи и му помогнаа на Ердоган да ја негира победата на Киличдароглу. Важно е да се истакне дека Ердоган победи, и покрај неговите предности, но сепак и покрај лојалноста кон него од медиумите, судовите, избирачките одбори, тој сепак не можеше да освои 50%; тоа е доста значајно, и зборува за демократската отпорност во Турција и затоа трката оди во вториот круг.
РСЕ: Ердоган оди во вториот круг со удобно водство. Меѓутоа, дали самиот факт што тој не обезбеди победа во првиот круг, како што беше случајот на двата претходни претседателски избори, е своевиден неуспех за него бидејќи сите популистички и авторитарни лидери бараат целосна победа и контрола?
Чагаптај: Да, апсолутно. Ако лекциите од Ирак и Авганистан што ги гледавме се дека е потребно навистина долго време, можеби и децении, за да се изгради една демократија, лекциите од Турција и Ердоган се дека исто така е потребно долго време да се убие една. Ердоган е на чело веќе дваесет години, главно репресивен и автократски веќе десет години, па дури и во такви услови, демократската отпорност на Турција е доста импресивна, му негираше целосна победа и трката оди во вториот круг.
Киличдароглу вети враќање на мигрантите во нивните земји
Белата куќа: Бајден ќе соработува со победникот на изборите во Турција
РСЕ: Што ќе биде клучно во вториот круг? Синан Оган, националистичкиот претседателски кандидат на Турција, неочекувано освои 5,2 отсто, се чини дека неговите гласачи ќе го поддржат Ердоган.
Чагаптај: Тоа е делумно точно. Кандидатот од третата позиција дојде речиси од никаде. Има само едно прашање за кое водеше кампања, тој е анти-бегалците и сака да врати дома одредени бегалци од Турција, тоа го зборуваше и тој наратив му даде повеќе од 5% од гласовите, скоро 2,5 милиони. Киличдароглу сега ја удвои оваа популистичка порака што ја промовира Оган, дека бегалците се товар и дека треба да се вратат назад. Мислам дека во оваа фаза природниот момент ќе му помогне на Ердоган да победи. Прашањето е дали победува тесно, дали победува убедливо? Се разбира, тоа ќе го обликува исходот од неговата политика. Тој ќе мора да продолжи да ја сузбива опозицијата бидејќи изборите во Турција се во 2024 година за локалната власт и тие се одржуваат на национално ниво, тие функционираат како проверка на реалноста за опозицијата. Ердоган ќе знае дека ако победи тесно, без оглед на неговите предности на функцијата и природниот моментум, ќе мора дополнително да ја засили опозицијата, додека ако победи убедливо, мислам дека можеме да видиме извесно опуштање на овие антидемократски политики на домашен терен.
РСЕ: Значи, ја исклучувате можноста Киличдароглу да победи?
Чагаптај: Мислам дека во овој момент е многу малку веројатно со оглед на предностите на Ердоган на функцијата и дека тој има природен моментум, тој веќе го освои парламентот. Тој ќе аргументира дека електоратот не сака поделена влада, не сака парламентот и претседателството во други раце, тоа не е добро за стабилноста. Пак, позајмувајќи една страница од игротеката на Орбан, ќе каже дека сакате континуитет и стабилност, гласајте за мене. Така, мислам дека сега се шансите Ердоган да победи.
РСЕ: Што е со турската надворешна политика, дали ќе ги промени не нужно целите, туку повеќе тактиките, особено ако победи Ердоган.
Чагаптај: Повторно, зависи од тоа како ќе победи Ердоган. Ако тоа е тесна победа, мислам дека Ердоган ќе продолжи да им се додворува на Русија и Путин за да обезбеди повеќе парични трансфери пред 2024 година, како што беше веќе некое време, со тоа што Ердоган ја спои Русија со САД. Тој, исто така, ќе сака да ги продлабочи економските врски со Европската унија, и покрај делумно успешните напори на Ердоган да го промени идентитетот на Турција дома од секуларно во исламско општество и на меѓународно ниво од европско во блискоисточно општество. И овие напори беа само делумно успешни. Има факт дека турската економија е целосно интегрирана во Европската унија поради Царинската унија во 1995 година и Европа е главен трговски партнер за Турција, 70% од странските директни инвестиции во Турција доаѓаат од ЕУ. Значи, тој ќе сака да одржува добри врски со ЕУ ако не победи убедливо.
Ердоган се надева на мирни избори, Киличдароглу бара повеќе демократија
Ако победи убедливо, мислам дека е различно затоа што тогаш тој навистина не мора да прави ништо од овие работи, може да се опушти во однос на демократските слободи дома и потоа има избор да има побинарна надворешна политика, но мислам дека во оваа фаза, турските надворешно-политички инстинкти се толку вградени во овој трансакционизам помеѓу Ердоган играјќи ги САД и Русија едни против други што Турција грубо останува на истото место. Останува во НАТО, бидејќи Ердоган знае дека ако Турција го напушти НАТО, ќе биде изложена на Русија, нејзиниот историски непријател, но мислам дека Ердоган ќе сака да ја направи Турција самостојна сила која се почитува на глобално ниво и која не е ниту дел од Истокот, ниту од Западот.
