„Секој чекор кон воведување санкции само ќе ѝ наштети на Србија, а не на Русија“, вели Андреј Митиќ, меѓународен секретар на екстремно десничарската партија Двери, со чаша лимонада во кралското лоби на белградскиот хотел Москва. „Од таа причина, ние ги гледаме овие сегашни антируски политики како антисрпски политики. Гледаме големи опасности за интересите и вредностите на српскиот народ“.
Вучиќ и Лајчак за исполнување на обврските од Бриселскиот договор
Додека српскиот претседател Александар Вучиќ се соочува со меѓународен притисок да се приклучи на санкциите на ЕУ кон Русија поради нејзината инвазија врз Украина, токму политичарите од српската екстремна десница -- политичарите како Митиќ - се најгласни во барањето на владата да ја игнорира ЕУ и да ја поддржува Русија.
Досега, Вучиќ, кој положи заклетва за втор претседателски мандат на 31 мај, ја држеше линијата и одби да се приклучи на санкциите на ЕУ, кои беа насочени кон рускиот енергетски и финансиски сектор, како и поединци од висок профил.
Националните интереси на Србија, тврди претседателот, зависат од одржувањето пријателски односи со сите нејзини меѓународни партнери, а не само со Брисел.
Во рамките на ЕУ, Вучиќ се соочи со критики од политичари и дипломати. Карл Билт, кој беше специјален пратеник на ЕУ во поранешна Југославија во 1990-тите, на 28 февруари рече дека позицијата на Србија за руската инвазија треба да ја дисквалификува од процесот на пристапување во ЕУ. И на 21 март, литванскиот министер за надворешни работи Габриелиус Ландсбергис повика земјите да се соочат со казни за водење бизнис со Русија.
Иако Вучиќ победи убедливо на претседателските, а неговата партија на парламентарните и општинските избори на 3 април, две ултранационалистички партии влегоа во српскиот парламент, промена надесно за која Вучиќ ги обвини последиците од руската инвазија на Украина.
Релативно новодојденец на политичката сцена во Србија, Двери отслужи само еден пратенички мандат во периодот од 2016 до 2020 година и повторно влезе во националното собрание во април, заедно со друга ултра националистичка партија, српската партија Заветници, кои влегуваат за прв пат.
Хил: Патот за Србија е Западот и ЕУ
„Двери ја поддржува актуелната политичка позиција на Русија и верува дека Русија беше принудена да одговори откако беше опколена од НАТО“, вели Митиќ, со неговиот благ глас и учтиво однесување кои се спротивност на неговата популистичка реторика и тврдокорните евроскептични ставови.
За Србија тоа не е лесна геополитичка одлука. ЕУ е главниот економски добротвор и трговски партнер на земјата, но Белград е целосно зависен од рускиот увоз на енергија и се потпира врз геополитичката поддршка на Москва за да го блокира меѓународното признавање на независноста на Косово.
Во текот на деценискиот мандат на Вучиќ во владата, каде што тој беше премиер и претседател, Србија остана неутрална, опортунистички менувајќи ја геополитичката лојалност од ЕУ, Русија и Кина кога и да смета дека е потребно.
Митиќ служи како интелектуален столб на Двери и, според неговите зборови, има задача да ја преточи политичката теорија во конкретни политики за партијата. Тој вели дека ја напуштил академијата за да се приклучи на партијата како советник во 2018 година. Тој е и портпарол на Двери за меѓународните медиуми и неговото контемплативно однесување е во целосна спротивност со домашната слика на партијата, која е толку цврсто поврзана со својот водач, Бошко Обрадовиќ.
На прашањето да елаборира за неговата поддршка за Русија, Митиќ укажува на потпирањето на Србија врз руската енергија и поддршката на Москва во однос на Косово, како и на долготрајните историски и културни врски меѓу двата „братски“ народа. Кога се притиска за решение на мачното прашање со санкциите, тој вели дека официјалниот став на Двери е дека секоја таква одлука треба да биде донесена пред српскиот народ на референдум.
Заветници, кои исто така освоија 10 пратенички места и нешто помалку од 4 насто од гласовите на изборите во април, исто така го поддржуваат референдумот за санкции.
На прес-конференцијата на 12 мај, на која присуствуваа само двајца новинари, лидерката на партијата, Милица Ѓурѓевиќ-Стаменковски, го изнесе својот став за Русија, кој е идентичен со оној на Двери: не на санкциите и секоја таква одлука мора да биде донесена референдум.
Ѓурѓевиќ-Стаменковски се појави во јавноста во 2008 година кога ја презеде водечката улога во насилните протести што избија по едностраното прогласување независност на Косово од Србија.
Таа оттогаш е главен столб на десничарската улична политика во земјата, учествувајќи и во демонстрациите со кои се изразува поддршка за сирискиот претседател Башар ал-Асад и анексијата на Крим од страна на Путин. Кога РСЕ ја праша Ѓурѓевиќ-Стаменковски зошто треба да има референдум за прашањето за санкциите кога српскиот народ штотуку ѝ додели команден мандат на владејачката Српска напредна партија (СНС), таа вели дека „српско-руските односи се вековна константа во српското општество“.
„Прашањето за санкции против Руската Федерација е многу поконкретно, поболно и би имало подрастични последици за нашата земја од некоја друга држава“, вели Ѓурѓевиќ-Стаменковски. Затоа, додава таа, секој потег што потенцијално може да ги загрози овие врски треба да се реши само со гласање на национално ниво.
Двери и Заветници се ултранационалистички и се противат на независноста на Косово и се залагаат за поблиски врски со Русија. Главната разлика помеѓу двете е тоа што Двери поддржува враќање на монархистичкото владеење, промовира религиозно конзервативни ставови и има помалку насилничка репутација од Чуварите на заклетвата, чии протести честопати доведоа до насилство и нереди во минатото.
Истакнат пример беше во октомври 2020 година, кога партијата протестираше против уметниците етнички Албанци од Косово кои ги изложуваа своите дела во Белград. И покрај малите разлики, двете партии се природни сојузници, а Митиќ за РСЕ потврди дека Двери разговарале со Чуварите на заклетвата и другите проруски соработници, Социјалистичката партија на Србија, за тоа како можат да ја искористат нивната комбинирана парламентарна платформа за да го задржи притисокот врз Вучиќ да го спречат претседателот да прави отстапки за санкциите.
Курти: Путин од „незнаење“ го споредува Косово со Украина
Прорускиот блок, во кој е вклучена и централно-десничарската Демократска партија на Србија, има 66 од 250 парламентарни места во новиот српски парламент -- нешто повеќе од половина од бројот на местата што ѝ припаѓаат на владејачката СНС.
Тоа, сепак, не значи дека Вучиќ нема причина за загриженост. Според белградскиот политички аналитичар Драгомир Анѓелковиќ, вистинската опасност Србија да ги потпише санкциите кон Русија доаѓа од потенцијалниот револт во самата партија на Вучиќ.
„Верувам дека секој потег од ваков вид на Вучиќ би предизвикал огромна реакција во СНС. Нивните гласачи се против санкционирањето на Русија и повеќето членови на партијата ги делат истите ставови со мнозинството партиски функционери. Се разбира, во врвот на партијата, функционерите ќе молчат, но [санкциите] ќе доведат до сериозни протести на пониските нивоа и меѓу партиската база“, вели Анѓелковиќ.
Не само во рамките на СНС, Вучиќ најверојатно ќе биде претпазлив за тоа како би реагирала српската јавност доколку владата се приклучи на санкциите против Русија.
Митиќ вели дека воведувањето санкции би предизвикало толку силен јавен бунт што ќе ја „урне владата“. На прашањето за оваа можност, Анѓелковиќ вели дека е „сигурен“ оти одлуката за воведување санкции ќе „предизвика масовни немири кои би ги извадиле луѓето на улица“.
Во почетокот на март, не долго по руската инвазија врз Украина, Народната патрола, најпознатото ултранационалистичко улично движење во Србија, одржа проруски протест што го преплави центарот на Белград. Оттогаш, партијата следеше со повремени, иако помали, демонстрации.
33-годишниот водач на групата, Дамњан Кнежевиќ, е уверен дека масовното незадоволство има потенцијал да ја надмине политичката доминација на Вучиќ во Србија.
„Народот, за жал, не може многу, но она што може да го направи е да дадат легитимитет или да го изразат своето противење на конкретни политички одлуки со излегување на улица“, вели Кнежевиќ, наведувајќи: „Го имавме тоа во јули 2020 година за време на пандемијата на ковид-19 каде што мнозинството од српскиот народ не сакаше да се врати во заклучување…. Ние сме единствената земја во регионот што немаше второ заклучување. Што се однесува до ситуацијата околу Русија, јас сум апсолутно сигурен дека ќе бидеме уште поагресивни“.
Вучиќ - Србија ќе се бори што подолго да не воведува санкции кон Русија
Србија често се перципира како нација на русофили, но реалноста е посложена. Во март, Демостат, угледна агенција за анкети со седиште во Белград, објави студија која покажа дека само 21 насто од јавноста верува дека Србија треба да застане на страната на Русија.
Сепак, во април, истражувањето покажа дека 76 насто од српските граѓани се против санкционирањето на Русија. Значи, луѓето не сакаа да застанат на страната на Русија, но исто така не сакаа да ја санкционираат. Плус, многу Срби се мотивирани од нивната антипатија кон Западот.
Анѓелковиќ вели дека голем дел од недостатокот на популарност на Западот се должи на трајното незадоволство поради западните санкции и воената акција против Србија во текот на 1990-тите, наместо на раширената русофилија.
„Луѓето се свесни дека Западот ни згрешил во минатото“, вели Анѓелковиќ, додавајќи: „Значи, за нив на крајот изгледа ирационално и самопоразувачко да се свртат против некој кој постојано нè поддржувал само поради барањата на оние кои нè поткопувале во минатото и продолжуваат да го прават тоа“.
Дилемата на Вучиќ се комплицира со фактот дека ЕУ е суштинска за српската економија. Над 63 проценти од трговијата на Србија е со ЕУ, додека над 77 насто од директните странски инвестиции и огромно мнозинство од развојната помош доаѓаат од блокот, помош за која некои српски политичари стравуваат дека може да се укине ако продолжат да се спротивставуваат на санкциите.
„Секој вид прекин на врските [со ЕУ] или губење на статусот [кандидат] ќе ѝ штети на Србија во повеќе димензии, не само преку економската поддршка што Србија ја добива од ЕУ“, вели Игор Новаковиќ, истражувачки директор на Центар за меѓународни и безбедносни работи во Белград. Србија доби статус на кандидат за ЕУ во 2012 година.
„Инвеститорите пресметуваат дека Србија еден ден ќе стане членка на ЕУ и во наредниот период ќе негува исклучително силни врски со Европската унија. Така, ова може да биде силно предупредување за некои инвеститори да се повлечат [од Србија].
Сепак, и покрај оваа загриженост, српската десничарска опозиција ги отфрла опасностите. Водачот на „Чувари на заклетвата“ Ѓурѓевиќ-Стаменковски вели дека „странските инвеститори би ја напуштиле Србија многу побрзо доколку Србија воведе санкции кон Русија“ поради „зголемувањето на цените на енергијата што би следело како директна последица“, додека пак Митиќ од Двери вели дека српските граѓани едвај би почувствувале било што.
„Во однос на овие [странски] инвестиции и сè друго, српскиот народ гледа многу мала корист од нив“, ноншалантно вели Митиќ. „Има некои бенефиции, но тоа главно оди или за невладиниот сектор или за бескрајните реформи кои се цел сами по себе... Српскиот народ доби многу малку од корист во изминатите 22 години“.
Засега се чини дека Вучиќ игра на време. „Ако ги гледаме работите долгорочно, можно е да има уште потешки последици ако не воведеме санкции“, вели Анѓелковиќ.
„Но, тешко е за владата да го измери тоа и да ги превиди нејзините сегашни проблеми поради нешто што може да се случи во иднина. Па на кој начин мисли дека Вучиќ на крајот ќе падне? „Мислам дека, како прагматичен политичар, Вучиќ ќе постапи во согласност со своите партиски и други интереси и ќе ја одложи [одлуката] колку што е можно повеќе за да може да си купи повеќе време додека чека да види како ќе се одвиваат работите во Украина“, вели Анѓелковиќ, додавајќи: „Во следните месеци, сигурен сум дека Србија нема да воведе санкции, но ќе треба да видиме што ќе се случи понатаму“.
