Руската инвазија врз Украина ги стави во центарот на вниманието женските војници во земјата, каде што многумина ја зајакнаа својата улога во војската која порано се сметаше за „место за мажи“. Но, заканите за правата на жените се зголемуваат како што војната се одолговлекува, предупредува заменик-шефот на групата на женски ветерани.
Еден куп кутии полни со торби за тела ги пречека посетителите во седиштето на Движењето на украинските жени ветерани, најголемата украинска организација на женски војници. Празните кеси беа подготвени да бидат испратени во Бахмут, град во регионот на Доњецк каде со месеци беснеат смртоносни борби, рече Олена Харченко, задолжена за испраќањето.
„Тоа е она што го правиме речиси секој ден“, додаде таа. „Го формиравме нашето движење за да ги браниме правата на женските војници и ветерани“, рече Катерина Пријмак, заменик-шеф на организацијата, „но, целосната инвазија на Русија не принуди да се фокусираме врз максимално ефикасната поддршка за армијата“.
Долгиот коридор што минува низ штабот води до неколку простории за складирање со воени и хуманитарни материјали, работилница за производство на дронови, просторија за плетење заштитни мрежи и голема просторија за шиење каде волонтерите дизајнираат воени униформи за жени.
Речиси сето ова оди за војската, пред се за женскиот персонал, рече Харченко. Со околу 50.000 жени - вклучително и околу 5.000 на фронтот, според заменик-министерот за одбрана Хана Маљар - украинската војска е една од најфеминизираните вооружени сили во Европа.
„Работа наречена одбрана на татковината“
На повеќе од 600 километри источно од Киев, во селото Јацкивка во регионот Доњецк - дел од Донбас - поручникот Љубов Плаксјук се подготвува за уште една битка. Плаксјук - првата жена на чело на артилериската единица на украинската армија - се бори во војната од утрото на 24 февруари, кога нејзината единица беше под, како што рече, „целосно гранатирање без престан“ од руска страна.
За време на пауза од документите за да се подготви да ја врати својата артилериска единица назад во линијата на фронтот, Плаксјук за РСЕ изјави дека ситуацијата околу Кремина, клучен логистички центар што Украинците се обидуваат да го вратат од нивната успешна контраофанзива во соседниот регион Харков, е „под контрола, но е доста тешко“.
„Тешко е да се бориш против противник кој е супериорен и по бројност и по вооружување и не му е грижа во што пука“, вели таа. Плаксјук, која учествуваше во ослободувањето на Лиман, клучен железнички центар во регионот на Доњецк, и други населени места оваа есен, сега е одговорна за артилериско извидување.
„Испраќаме мали летала кои летаат малку подалеку отколку што можеме да видиме, бараме оние на кои им треба малку подарок и ги уништуваме непријателите“, рече таа низ смеа, опишувајќи ја нејзината секојдневна работа.
Плаксјук беше во своите 20-ти години кога ја напушти кариерата како професор по историја пред повеќе од седум години, откако училиштето во кое работеше беше затворено, и реши да го оствари својот „сон“ да и се приклучи на војската.
„Постои работа наречена одбрана на татковината и ова е она што го работам сега“, рече таа. Плаксјук е една од двете жени во нејзината единица. Нејзиниот пол „не игра улога“, рече таа, додавајќи дека нејзините машки подредени „целосно ја почитуваат“ поради нејзината професионалност. „Јас сум таму каде што сум затоа што се трудев за тоа“, рече таа.
„Животот не ме подготви за тоа“
На повеќе од 1.100 километри на запад, во градот Устилух на границата на Украина со Полска, 26-годишната граничарка Алина Панина врши царински проверки со помош на куче трагач шпаниел.
Панина отсекогаш била заинтересирана да работи со кучиња и сакала кариера во униформа уште од детството, изјави таа за РСЕ, но - за разлика од Плаксјук - никогаш не очекувала дека ќе се најде во епицентарот на војната.
„Животот не ме подготви за тоа што требаше да се случи“, рече таа. Кога Русија ја започна целосната инвазија во февруари, таа беше во Мариупол, град на Азовското Море во Донбас, кој долго време беше цел на Русија, работејќи на пристаништето проверувајќи го товарот.
Набргу откако првите руски ракети го погодија Мариупол, ѝ беше наредено да ги здружи силите за одбрана на помалата градска фабрика за челик, позната како Азовмаш, а потоа премина во опколената челичарница Азовстал. Додека руските трупи го израмнуваа последното упориште на украинскиот отпор, таа ги поддржуваше украинските борци, готвеше за нив и се грижеше за ранетите заедно со други жени. „Тие рекоа дека погледот на нас им дава надеж“, се сеќава таа.
Во средината на мај, Панина беше меѓу стотиците украински војници кои се предадоа по неколку недели криење во бункери и тунели во Азовстал. Таа потоа беше заробена четири и пол месеци во озлогласениот затвор Оленивка во Доњецк, контролиран од Русија, каде што беа убиени десетици заробеници во смртоносниот напад во јули. Таму живеела во „нечовечки“ услови со уште 28 жени во ќелија наменета за четворица. Но, најтешкиот дел беше „да се биде отсечен од надворешниот свет“, рече таа.
Панина беше ослободена со повеќе од 100 Украинки во големата размена на затвореници во октомври. По многу денови патување со врзани очи назад дома низ руска територија и Крим. Нејзиниот сопруг, исто така војник, со кој живееше во Мариупол, останува во руско заробеништво.
„Станав поцврста и посилна отколку што некогаш мислев дека е можно. Но, научив дека и мажите плачат кога гледаат како нивните другари умираат секој ден“, вели таа. По краток период на одмор и рехабилитација одлучила да се врати на воената служба за да направи „се што можам за да ја доближам победата“.
Болна патека
Назад во штабот на движењето на украинските жени ветерани во Киев, двајца војници - маж и жена со прекар Монк и Бамби - пристигнаа од воената зона за да соберат залихи.
Меѓу другото, тие добија новогодишни подароци за женски војници донирани од партнерска организација - предмети што вклучуваа лекови против болки, креми против смрзнатини, влажни марамчиња, кондоми и завои. На секоја торба Харченко додаде по една рачно плетена војничка кукла.
„Украина оди напред со супербрзо темпо. Докажавме дека можеме да ја издржиме руската инвазија, но сето тоа не е доволно за да ја обезбедиме нашата неизбежна победа“, вели Пријмак.
Сега менаџер во организација со околу 500 членови, Пријмак имаше 21 година кога Русија ги поттикна тензиите што ја започнаа војната во Донбас во 2014 година, по протестите на Евромајдан кои го турнаа од власт претседателот пријателски настроен кон Москва, Виктор Јанукович. Тогаш се пријавила во волонтерски медицински баталјон и поминала 11 месеци служејќи како болничар на линијата на фронтот. „Возраста и полот не играат никаква улога во мотивацијата за борба.
По Евромајдан, мојот социјален круг силно чувствуваше дека ако не ја преземеме борбата, ќе го изгубиме правото на слобода на совест, на самоидентификација и на обликување на местото во кое живееме.
Но, реалноста беше дека кога изби војната во Донбас, украинската армија - која беше прогонувана од корупција, недостаток на основни материјали и многу други проблеми - често беше отворено непријателски настроена кон жените. Постојано слушавме фрази како „Војната не е место за жени“, „Подобро да останете дома со деца“, се сеќава таа.
До 2018 година, украинското законодавство не дозволуваше жени да бидат распоредени на борбени позиции, вели социологот Ана Квит. Како резултат на тоа, рече таа за РСЕ, доброволните борци биле ангажирани како готвачи, чистачи или сметководители, дури и ако учествувале во непријателствата како снајперисти, ракувачи со гранати, извидувачки војници или артилерија.
Оваа законска дискриминација, рече Квит, ги лиши повеќето жени кои служеа во војната во Донбас од пристап до социјални или воени бенефиции, воени награди и можности за кариера во вооружените сили. Сега, кога правната дискриминација исчезна главно поради притисокот од граѓанското општество, остануваат повеќе проблеми, а се појавуваат нови.
Фактот што украинската војска почна да издава униформи за жени по речиси девет години војна е „знак за напредок“, но исто така покажува дека „ни основната инфраструктура не е подготвена за жените“, рече Квит.
Пријмак - кој помина две недели служејќи како лекар за време на контраофанзивата на Украина во регионот Керсон, рече дека украинските жени војници влегоа во центарот на вниманието по „години кога беа невидливи“, но „интензитетот на војувањето ги зајакнува архаичните исконски инстинкти и тоа влијае врз правата на жените“.
„Сето ова мачење“
Според Квит, и покрај постепените промени во статусот на жените во војската, сексуалното вознемирување не е добро дефинирано во украинскиот закон, сè уште нема релевантни процедури за справување со тоа во армијата и останува недоволно пријавено.
Оксана Хрихориева, родова советничка на командантот на копнените сили на украинската војска, за РСЕ изјави дека од почетокот на руската целосна инвазија, добила пријави за само два случаи на вознемирување или родова дискриминација.
„Нема вознемирување на линијата на фронтот“, рече таа, додавајќи дека „жените во армијата ги тераат мажите да го откријат своето подобро јас“. Поголемиот дел од нејзините напори, рече Хрихориева, се поврзани со справувањето со последиците од руското сексуално насилство во областите што беа повторно заробени од Украина, рехабилитацијата на војниците со посттрауматско стресно растројство, вклучително и оние кои беа заробеници на Русите, и поддршката на семејствата на убиените војници.
„Верувањето дека армијата не е место за жени е остаток на советскиот менталитет“, вели Хрихориева, додавајќи дека жените се „голем ресурс за сите нивоа на војската“.
Пријмак верува дека ако не беа Украинките кои „се бореа за своите права како што се бореа за својата земја“, украинската војска ќе имаше многу помалку жени и немаше да биде она што е денес.
„Можеби треба да поминеме низ целата оваа тортура за да продолжиме да се развиваме како општество“, рече таа. „Во спротивно, ќе престанеме да постоиме како нација и држава“.
